Tôi coi Thành phố Hồ Chí Minh như một quê hương rất đặc biệt. Khi nghe những tiếng vọng cổ tha thiết, tôi chợt thấy hồn mình bay bổng, không còn nằm trên chiếc giường gỗ cũ kỹ giữa xóm nghèo.
 |
|
Đờn ca tài tử, nét văn hóa đặc sắc của miền Tây sông nước |
Hầu hết các làng quê ở Bạc Liêu. Hàng xóm suốt ngày than khóc. Theo thời gian, mọi người từ khắp nơi trên thế giới được thu hút để lắng nghe những tiếng vọng cổ xưa. Có bánh tráng phơi sương, rồi bánh tráng của chàng trai Vĩnh Long mang vào, cũng mang ra nhậu nhẹt, hát hò. Đó là những ngày hiếm hoi được hòa mình vào thiên nhiên miền Tây giữa mùa mưa, mới lạ một chút nhưng không thể dừng lại để quay lại với công việc thường ngày.
Người Bạc Liêu nhiều nhất rồi đến người Bến Tre. Thỉnh thoảng, tôi nghe mấy anh An Giang nghêu ngao mấy bài đồng quê. Bỏ qua tiếng xe cộ ồn ào từ đường. Bỏ qua những tiếng loa chói tai, họ vẫn hát như chưa từng được hát. Vẫn là câu nói quen thuộc: “Đẹp ơi, ngày mai em lên thành phố có ga-ra rực rỡ…”. Bài hát nghe chán quá mà sao lại ngọt ngào trong khung cảnh xóm nghèo.
Sau khi uống sương, mọi người kể về kỷ niệm một đời chỉ biết làm Vọng cổ cho vui, rồi bàn về mấy câu hát dân ca nổi tiếng. Khi tôi tự hào khoe mình đã được nghe bà Bạch Huệ hát, đám đàn ông hò hét, thi nhau rót rượu kể chi tiết. Chỉ là người phương xa có thể thưởng thức một chút nhưng không hiểu sâu sắc điều gì. Chỉ trong lời ca của cô là kết tinh của sự cần cù, chịu khó, với niềm đam mê nghệ thuật và bản sắc văn hóa dân tộc vô bờ bến. Cô chỉ là một nghệ sĩ bình thường, lúc đó vẫn đi hát, vẫn đi dạy, vẫn chăm chỉ dù tóc đã bạc trắng, giọng hát không còn như xưa, dù đôi chân không còn bước đi.
Rồi bàn về ông Tư Côn. Trong số các nhạc công chơi trong dàn nhạc, ông Tư Côn là người nổi bật nhất. Một cuộc đời chơi đàn, một cuộc đời nghệ thuật, một cuộc đời phục vụ khán giả, anh đã đi vào huyền thoại. Điều lạ là nghệ sĩ Tư Trái không xuất hiện nhiều trên các phương tiện truyền thông. Anh sống giản dị, chơi đàn hay, cao sang nhưng ai cũng nghe được, ai cũng cảm nhận được. Tôi chỉ nghe người đàn ông nói vài lần, nhưng tôi chưa bao giờ biết điều đó, mặc dù tôi không nghe trực tiếp mà chỉ qua đoạn ghi âm.
Cuộc đời anh là một câu chuyện dài, nhưng những gì anh để lại cho đời chỉ gói gọn trong hai chữ “dòng đời trôi mãi”. Tiếng đàn của đàn ông là tiếng nói của cuộc đời, là bản nhạc của trái tim được cất lên bởi những ngón đàn đã miệt mài quên cả tuổi thanh xuân. Các cụ bảo, nghe ông Tư Bút đàn như quên hết mọi thứ xung quanh, bởi tiếng đàn quá cuốn hút, đúng là như vậy. Tiếng đàn kìm của Tư Côn là một tay đàn điêu luyện, vừa có độ khó kỹ thuật rất cao với ngón đàn độc đáo, vừa có chất “dị”, cái “dị” cứa thẳng vào lòng người, chẳng khác gì một quản gia. Màn ảo thuật khiến khán giả dán mắt vào sân khấu, trong khi tiếng đàn của anh Tư khiến khán giả “dán tai” vào mê, ngất, bay.
\N
Rồi khi say, ai cũng hát mệt, bật đài lên nghe rồi gật gù tán thành, phân tích đủ thứ. Lúc đó, tôi cứ nhầm giữa Đờn ca tài tử với cải lương nên phải nghe kỹ mới hiểu được một chút. Còn những người dân ở xóm nghèo nơi tôi ở, họ không phải làm gì cả. Khi buồn, họ hát một vài câu vọng cổ hoặc khi phấn khích, họ hát một bài dài. Còn không thì vài món nhậu dân dã, thậm chí chỉ một đĩa rau, một quả trứng hay một ít tôm khô là đủ cho một chuyến phiêu lưu bất tận. Có những người đàn ông hát, có thể nghe cả ngày mà vẫn thấy đói.
Rồi những lúc bận bịu, họ vẫn hát vài câu đờn ca tài tử Nam Bộ cho đỡ nhớ đời trôi. Họ kể những làn điệu dân ca sông nước mang hơi thở của bao đời chài lưới, chèo thuyền, cầu tre, cầu ván. Ai nghe cũng thấy sao quen quá, sao mang tâm trạng của nhiều người Việt Nam chứ không riêng gì miền Nam.
ví dầu cầu đóng đinh,
Cầu tre lỏng lẻo khó đi.
Mặc dù mẹ tôi không có gì,
Chỉ có tôi và mẹ là không bao giờ bị hao mòn.
Ẩn chứa trong ca dao Nam Bộ là tâm trạng buồn bã khi xa quê, mưu sinh trên sông nước, cô đơn trong đêm tối. Người đi giữa đất trời ấy cũng phải mang bao nỗi lo, không biết gia đình, vợ con ở nhà ra sao, lo lắng không biết làm ăn ra sao. Còn gì buồn hơn sự chia ly, mong mỏi? Tuy nhiên, để chống chọi với nỗi cô đơn, những người trên đò đều mượn những làn điệu dân ca để giãi bày nỗi lòng, vừa để vơi đi nỗi nhớ, vừa để khích lệ tinh thần trước những thử thách khó khăn sắp tới. Chính vì vậy tôi hiểu, âm nhạc truyền thống thực sự phù hợp với tâm trạng của những người tứ xứ lưu lại Sài Gòn này. Ngày xưa ông bà ta sáng tác ca khúc chắc không tưởng tượng được cảnh sống hiện đại có bao nhiêu bài ca cổ chỉ cần có chiếc điện thoại thông minh là có thể nghe và hát theo mọi lúc mọi nơi.
Rồi có khi đêm khuya cả người trong con hẻm này đều thấm mệt, cả xóm lại ngóng chờ chàng trai Cà Mau xa quê. Trong vô số hàng hóa anh chở, luôn có một gói tôm sú chính hiệu. Nhà bạn là một trang trại nuôi tôm. Thế là cả khu phố được dịp hòa mình vào những làn điệu dân ca, ví von như tình yêu miền Tây đeo bám Sài Gòn ngày nào.
