Chuyện cũ, chuyện cũ
Theo sách Vu Lan báo hiếu, lễ Vu Lan là một trong những ngày lễ chính của Phật giáo. Vào ngày này, con cháu sẽ dành hết tâm huyết để báo đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ, ông bà, tổ tiên. Ngày lễ này xuất phát từ câu chuyện về đức Mục Kiền Liên – một trong hai vị đại đệ tử của đức Phật Thích Ca, người với tấm lòng hiếu thảo cao cả đã cứu mẹ khỏi kiếp ngạ quỷ. Sách kể lại rằng Mục Kiền Liên luyện thành công nhiều phép lạ. Mẹ của anh là bà Thanh Đề đã qua đời, anh nhớ và muốn biết mẹ mình bây giờ ra sao nên đã dùng phép thuật soi khắp thiên hạ để tìm. Thấy mẹ, nhưng vì nhiều nghiệp xấu, nên phải trở thành ngạ quỷ, bị đói khát dày vò, bèn đem gạo xuống địa ngục cúng dường mẹ. Tuy nhiên, do đói lâu ngày, mẹ anh đã dùng một tay che bát cơm khi ăn để không cho ma khác đến cướp nên khi thức ăn đưa lên miệng đã hóa thành lửa đỏ.
Những bó hoa sen được người dân và phật tử dâng lên Đức Phật nhân ngày lễ Vu Lan báo hiếu – Ảnh minh họa: TTXVN
Thấy vậy, Mục Kiền Liên quay lại tìm Phật để hỏi cách cứu mẹ. Đức Phật nói: “Dù bạn có quảng đại đến đâu cũng không thể cứu được mẹ mình. Chỉ có một cách duy nhất là thông qua sự nỗ lực tổng hợp của chư tăng mười phương, mới mong được cứu thoát. Ngày rằm của tháng bảy là ngày thích hợp để thỉnh chư tăng, nên chuẩn bị đồ cúng vào ngày đó ”. Làm theo lời Phật, mẹ Mục Kiền Liên được giải thoát. Theo sách kể trên, thời bấy giờ Đức Phật dạy rằng chúng sinh nào muốn báo hiếu cho cha mẹ thì cũng làm theo cách này và từ đó lễ Vu Lan ra đời.
Unfilial – theo luật cũ
Sống trên đời, ai sinh ra, lớn lên và trưởng thành đều phải phụ thuộc vào ông bà, cha mẹ. Vì vậy, từ xa xưa, chữ hiếu luôn được người Việt Nam coi trọng và xếp hàng đầu trong các đức tính của con người. Không chỉ vậy, những người hiếu thảo luôn được xã hội ca ngợi và làm gương cho con cháu noi theo. Đó là những con người mà tên tuổi và sự nghiệp còn mãi với sử sách: Chử Đồng Tử – tấm gương hiếu thảo lưu truyền muôn đời; Trần Anh Tông – vị vua trọng đạo hiếu; Nguyễn Trãi – tấm gương trung nghĩa, hiếu thảo; Tự Đức – vị vua duy nhất sẵn sàng giáng roi đánh mẹ…
Nhưng bên cạnh đó, cũng có không ít người phủ nhận hết công lao mà cha mẹ dành cho mình. Vậy luật cũ đã xử lý hành vi bất hiếu của con cái đối với ông bà, cha mẹ như thế nào? Tại Điều 2, chương đầu tiên của Quốc triều hình luật (còn gọi là Bộ luật Hồng Đức hay Hình luật nhà Lê năm 1483 dưới triều Lê Thánh Tông), chữ hiếu là một trong “mười điều ác”. Nếu con cháu không vâng lời chỉ dạy, không phục cấp trên mà được ông bà, cha mẹ phục tùng quan lại thì sẽ bị truy tố về tội mưu sát (nghĩa quân); Nếu con nuôi, con ghẻ không hiếu thuận với cha nuôi hoặc cha dượng thì sẽ bị xử tội ở một mức độ và mất tài sản được chia.
Nếu con cháu xúc phạm ông bà, cha mẹ thì sẽ bị đày đi nước ngoài (đánh 90 zhang, như 8 chữ vào mặt, buộc phải đeo hai xiềng xích, đày đi làm thuê ở đất Bố Chính – Quảng Bình ngày nay). ; Nếu đánh sẽ bị phạt luân xa (đánh 100 trượng, như đánh 10 chữ vào mặt, buộc xiềng xích 3 lần, đày đi làm thuê ở các nước Cao Bằng); Nếu bạn đánh mà bị thương, bạn sẽ bị trừng phạt bằng cách siết cổ; vì sai lầm mà gây ra cái chết, sau đó là hình phạt để lưu lại lục địa; Nếu bị thương sẽ bị truy tố tội đua đòi. Cũng theo luật này, con, cháu không được kiện ông bà, cha mẹ, trừ một số trường hợp được pháp luật cho phép: Con cháu kiện nhau ông bà, cha mẹ, ông bà đều phải khởi kiện; Nếu lập luận trái ngược, tội sẽ bị phạt thêm một bậc.
Đến thời Nguyễn, hành vi bất hiếu còn được xác định là một trong mười tội trọng không thể tha thứ. Cụ thể, trong Hoàng Việt luật lệ ghi: Con cái có nghĩa vụ chăm sóc ông bà, cha mẹ. Những ai để lại cha mẹ già trên 80 tuổi đang bị bệnh nặng bị coi là “bất nhân” và bị phạt 80 zhang. Nếu ông bà, cha mẹ phạm tội đày đọa thì con cháu phải theo về chốn này. Con cháu đánh ông bà, cha mẹ bị phạt nặng hơn tội ác thông thường. Kẻ nào âm mưu giết ông bà, cha mẹ sẽ bị xử tử (bóp cổ ngay lập tức). Những trường hợp xâm phạm mồ mả tổ tiên, ông bà, cha mẹ đều bị quy vào tội “phạm tội”.
Trong trường hợp cần người chăm sóc ông bà, cha mẹ, pháp luật cho phép giảm nhẹ hình phạt nhưng “phải kiểm tra xem hung thủ có ông bà, cha mẹ già yếu, bệnh tật không, có phải là con một hay không”. Trong việc thừa hưởng tài sản của cha mẹ, tội bất hiếu được hiểu là “đòi chia tài sản ra ở riêng” hoặc “tỏ ra thiếu lễ độ vì tài sản”. Vua Minh Mệnh cho phép hình phạt đánh gậy có thể thay bằng roi nếu tội nhẹ và người phạm tội là phụ nữ. Nhưng với tội bất hiếu, họ vẫn phải dùng gậy đánh liên tục.
Hôm nay, kẻ bất hiếu sẽ bị đi tù
Từ những dẫn chứng trên cho thấy pháp luật cổ đại rất nghiêm khắc với những hành vi thiếu thiện chí. Ngày nay, tùy theo hành vi, mức độ mà người có hành vi không chung thủy cũng sẽ bị xử lý từ hành chính đến hình sự. Cụ thể, tại Điều 70 Luật Hôn nhân và Gia đình, con có: bổn phận yêu quý, kính trọng, biết ơn, hiếu thảo, phụng dưỡng cha mẹ, giữ gìn danh dự, truyền thống tốt đẹp của gia đình; Nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ, nhất là khi cha mẹ ốm đau, già yếu, tàn tật, v.v.
Về hình thức xử phạt, theo Điều 53 Nghị định số 144/2021 / NĐ-CP, người nào vi phạm một trong các hành vi sau đây sẽ bị phạt tiền từ 10 – 20 triệu đồng: Đối xử tệ bạc với các thành viên trong gia đình như: buộc phải nhịn ăn, kiêng cữ. nhậu nhẹt, chịu rét, mặc quần áo rách, không cho hoặc hạn chế vệ sinh cá nhân; … Theo Điều 54, phạt tiền từ 5-10 triệu đồng đối với hành vi lăng mạ, chì chiết, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của thành viên gia đình. Và theo Điều 57, phạt tiền từ 5-10 triệu đồng đối với một trong các hành vi: Từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng giữa vợ và chồng sau khi ly hôn; từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ nuôi dưỡng giữa anh, chị, em, giữa ông bà nội, ông ngoại với cháu theo quy định của pháp luật;
Ngoài việc bị xử phạt hành chính, trẻ em không trung thành còn có thể phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 về các tội danh sau đây: Hành hạ người khác (Điều 140), với khung hình phạt cao nhất là 3 năm tù. Tội ngược đãi, hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình (Điều 185), khung hình phạt cao nhất là 5 năm tù. Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 186), mức hình phạt tối đa là 2 năm tù.
“Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây” và báo hiếu, báo ân tổ tiên, ông bà, cha mẹ là truyền thống, đạo lý, phẩm chất tốt đẹp của dân tộc ta. Tuy nhiên, việc nhớ nguồn hay đạo hiếu không chỉ được thực hiện mỗi năm một lần vào ngày 15/7 âm lịch mà nó phải là lẽ thường trực trong mỗi con người. Và truyền thống hiếu thảo này nếu được phát huy và thể hiện mạnh mẽ sẽ trở thành một sức mạnh văn hóa vô song cho hôm nay và mãi mãi.
