Khu rừng vang vọng tiếng hát của tổ tiên.

Những ngày thu tháng 8 càng gợi nhớ đến một vùng đất nổi tiếng trong lịch sử, tiếp tục có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của tỉnh Thanh Hóa và cả nước hôm nay, đó là không gian văn hóa Lam. Sơn – nơi gắn liền với cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thế kỷ XV.

Khu di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh – nơi thu hút đông đảo du khách đến tham quan, thưởng ngoạn. Ảnh: Vân Anh

Câu ca dao “Hầm một Lê Lai, hai mươi hai Lê Lợi, hai mươi ba giỗ mẹ dầu”… có nguồn gốc từ vùng đất này gắn với lễ hội Lam Kinh vào ngày 21 đến 23 tháng 8 âm lịch. tháng. Người anh hùng Lê Lợi cùng nghĩa quân Lam Sơn 10 năm nếm mật nằm gai đánh đuổi quân Minh xâm lược. Dù trải qua bao biến cố, thăng trầm nhưng quần thể di tích trên đất Lam Sơn xưa mà tâm điểm là các lăng tẩm, đền, miếu ở Lam Kinh vẫn sừng sững, kiêu hãnh bên dòng sông Chu tựa lưng vào núi Dâu. , hướng về núi Mũi, như một chứng nhân của một giai đoạn lịch sử hết sức hào hùng của dân tộc.

Đã nhiều lần đứng trên cầu Bạch, hồ Tây nhưng lần nào cũng mang lại cảm giác đặc biệt. Lần này cũng vậy, trong gió thu lồng lộng, bên cây đa trăm tuổi, tôi nhìn xa xăm về phía thượng nguồn sông Chu. Dòng sông đã đi vào lịch sử không chỉ là mạch dẫn thủy lợi, tạo kế sinh nhai cho bao cư dân hai bên bờ sông, mà còn là dòng sông lịch sử, dòng sông thơ ca, gắn với những câu chuyện tưởng như bất tận. Bất tận về khởi nghĩa Lam Sơn. Dòng sông nay đã trở nên “hiền lành” hơn dưới sự điều khiển của con người. Trên con sông gần 20 năm ấy có một đập điều tiết thủy lợi lớn nhất tỉnh. Từ đây, nhìn về phía thượng nguồn, ta dễ dàng hình dung ra những đồi quế Châu Thượng thơm trong gió và những con người Thái thân thương mà tôi đã từng đến …

Từ cầu Mục Sơn nhìn xuống, cảm nhận dòng sông Chu không cần quan tâm thế giới nghĩ gì về mình, vẫn ngày đêm chảy, chở phù sa và nguồn lợi thủy sản cho những bãi bồi mênh mông và những làng quê rộng lớn. hạ lưu. Từ chân cầu, du khách có thể lên thuyền ngược dòng Cửa Sét, viếng danh tướng Cầm Bá Thước. Cũng từ đây, khách có thể mở rộng hành trình đến với các làng du lịch sinh thái của Thường Xuân như làng Vân, làng Mạ … Với gợi ý đi thuyền dọc sông Chu, một tiềm năng du lịch đã được mở ra. Tuyến sông gắn với việc khai thác các giá trị văn hóa lịch sử hai bên sông. Một sự kết nối có chủ đích trong không gian văn hóa Lam Sơn sẽ tạo cơ hội đánh thức nhiều giá trị …

Ở Lam Kinh có rất nhiều điều để bạn khám phá và cảm nhận. Từ Tây Hồ chỉ trăm nhát dao là đến làng Miêng, xã Phúc Thịnh và làng Như Áng, xã Kiên Thọ – những địa danh được cho là gắn liền với cội nguồn của vương triều Lê. Xa hơn một chút là đập Bái Thượng được xây dựng từ thời Pháp thuộc nối Lam Sơn với Thổ Thành của Châu Thượng. Đó là những địa danh được nhắc đến nhiều gắn với không gian văn hóa Mường Ngọc Lặc, văn hóa Thái Thường Xuân và những câu chuyện về vùng đất Lam Sơn xưa.

Trời thu trong xanh, bạn có thể cảm nhận được mùi khói lam bay lên từ những mái nhà của bản Mường, bản Thái ở phía xa. Làn khói thể hiện sự trù phú của người dân một thời đổi đời từ cây mía, nay thêm cây ăn trái mới do Công ty cổ phần Công nông nghiệp Lam Sơn khởi nghiệp. Thời gian gần đây, cây gai nguyên liệu cho nhà máy sợi gai An Phước ở Cẩm Thủy cũng bắt đầu nhận được sự tin tưởng của người dân địa phương.

Những người nông dân vùng gò đồi Lam Sơn xưa đã kiên cường cùng Lê Lợi dấy binh, đàn cháu tiếp tục hành trình làm giàu trên mảnh đất gian khó. Hơn hai mươi năm trước, những làng Rào, làng Choan, làng Chăm, làng Miêng, cả vùng Thổ Lâm, Thổ Châu, Kiên Thọ vốn còn là vùng đất khó nay đã bừng sáng. Con người vùng đất Lam Sơn đang thể hiện ý chí, khát vọng làm giàu, mảnh đất ấy cũng đang thể hiện sự phì nhiêu làm nức lòng người. Có lẽ đó là phần thưởng không chỉ của tạo hóa dành cho mảnh đất đã dày công vun đắp cho đất nước.

Nhiều chuyên gia di sản kiến ​​nghị, chính quyền cần tạo sinh kế cho người dân vùng đệm di tích, khu bảo tồn để họ không xâm phạm vùng lõi và ở Lam Kinh điều này đã trở thành hiện thực. Nhiều năm gắn bó với Lam Kinh, tôi biết có một thời, tình trạng người dân trồng mía, trồng sắn diễn ra phổ biến ở vùng lõi Lam Kinh, thậm chí ngay sát hàng rào của các lăng. Nhiều người vào rừng đặc dụng đốt ong, chặt cành, vì cuộc sống lúc bấy giờ còn rất nhiều khó khăn. 20 năm trở lại đây không còn như vậy nữa, ý thức của người dân đã nâng lên rõ rệt cùng với việc quản lý ngày càng chặt chẽ, đúng quy định đối với một di tích quốc gia đặc biệt. Khu vực nội thành sau nhiều năm trùng tu, tôn tạo, lăng tẩm, bia, miếu, sông hồ, cây cỏ, lối đi và nhiều hạng mục trang trí đã tồn tại với dáng vẻ cổ kính, trầm mặc. , mỗi năm thu hút hàng trăm nghìn lượt khách. Thông qua kênh thông tin đối ngoại, nhiều kiều bào, người nước ngoài, các tổ chức quốc tế cũng biết đến Lam Kinh, dành cho Lam Kinh nhiều hơn.

Là thành viên cũ của Ban quản lý Khu di tích Lam Kinh từ khi mới thành lập, nhưng lần trở lại đây, với tôi rất nhiều thứ trở nên xa lạ.

Thuở ấy – đầu những năm 90 của thế kỷ 20, lần đầu tiên tôi đến đất Lam Sơn. Người đầu tiên tôi gặp là anh Phạm Đức Duy, cán bộ Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa, người được giao toàn quyền bảo vệ và hướng dẫn khách tham quan. Cùng với anh còn có một số người dân bảo vệ, chăm sóc rừng gỗ lim trong khu di tích. Họ trồng mía và sắn xung quanh di tích để tạo kế sinh nhai. Từ năm 1993, tỉnh Thanh Hóa đã có chủ trương lập dự án trùng tu, tôn tạo di tích quan trọng này trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Văn hóa – Thông tin, đến năm 1994 được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư, ban quản lý di tích chính thức được sinh ra. Trong số những cán bộ tham gia ban lãnh đạo, tôi may mắn được chọn. Những năm tháng gắn bó với Lam Kinh, tôi đã có nhiều kỷ niệm với mảnh đất và con người nơi đây. Đồng bào gắn bó sâu nặng với lịch sử quê hương, đất nước. Họ có thể trồng hoa màu, đặt đàn ong hay săn bắt những con vật nhỏ trong khu di tích nhưng không làm hư hại kiến ​​trúc… Những nhà thông thái đã yên nghỉ nơi đất mẹ Lam Kinh luôn là những người được họ yêu mến. Họ phải biết ơn, dù công lao của những vị hoàng đế đó, họ cũng chỉ được nghe qua những lời dẫn dắt, giải thích đầy ngẫu hứng của ông Phạm Đức Duy.

Hành trình tìm kiếm nhân chứng trong lòng đất để trùng tu các công trình ở Lam Kinh đã được thực hiện một cách kiên nhẫn. Ban đầu nó chỉ là một cuộc trùng tu nhỏ. Một số bia Hoàng đế và Hoàng hậu được xây dựng mô phỏng kiến ​​trúc thời Lê sơ. Những chuyến đi thực tế ban đầu với chủ đích của nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Ngữ và một số người trong ban quản lý di tích đã giúp thu thập được nhiều thông tin. Sau đó là một công trình quy mô hơn, bài bản hơn với nhiều đợt khai quật khảo cổ học do tỉnh Thanh Hóa phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam thực hiện. Qua các lớp đào, các lớp kiến ​​trúc nằm sâu trong lòng đất lần lượt lộ ra, cho phép hình dung diện mạo của Lam Kinh xưa qua các thời kỳ xây dựng, tu bổ. Đó là cơ sở cho sự ra đời của những công trình vĩ đại như cầu trắng, hồ bán nguyệt, Thái Miếu, sau này là các chính điện Quảng Đức, Sùng Hiếu, Diên Khánh.