Một khi cánh cửa được mở ra mà không thu hẹp được “cánh cửa thu hồi đất” thì nhiều vấn đề sẽ nảy sinh, điển hình là việc một doanh nghiệp thân hữu mượn “bàn tay” của nhà nước để đứng ra thâu tóm đất với giá rẻ.
Trong các đợt khảo sát thực tế về phát triển nông nghiệp do Viện Nghiên cứu Chính sách và Truyền thông thực hiện, chúng tôi nhận thấy vấn đề được chia sẻ nhiều nhất là sự bế tắc của nông dân và chính quyền địa phương trong lĩnh vực nông nghiệp. làm nông nghiệp.
Vấn đề rất rõ ràng: đất đai manh mún, canh tác thủ công, sử dụng phân bón và hóa chất nông nghiệp tràn lan, vấn đề đầu ra cho nông sản … Và giải pháp cũng đã được chính quyền bắt đầu từ giữa. trung ương với địa phương xem: thu hút doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp. Bởi chỉ khi doanh nghiệp tham gia một cách bài bản vào thị trường nông sản thì công nghệ canh tác mới thay đổi, an toàn nông sản được đảm bảo và bài toán giá trị sản phẩm cũng như đầu ra sẽ được giải quyết tốt hơn.
Để các doanh nghiệp vào cuộc, một nút thắt quan trọng đang được giải quyết: bỏ tư hữu ruộng đất để cho phép tích tụ ruộng đất. Tuy nhiên, một vấn đề quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của nông dân khi bỏ hạn điền lại ít được đề cập, đó là xử lý vấn đề cấp quyền thu hồi đất của các cơ quan hành chính nhằm mục đích phát triển kinh tế. kinh tế xã hội.
Thiệt hại do thu hồi đất
Mặc dù Luật Đất đai 2013 đã quy định rõ các trường hợp thu hồi đất vì mục đích phát triển kinh tế – xã hội nhưng phạm vi điều chỉnh vẫn còn quá rộng. Khoản 3d Điều 62 trao cho cơ quan hành chính nhà nước quyền thu hồi đất của nhân dân trong các lĩnh vực: thực hiện dự án xây dựng khu đô thị mới, khu dân cư nông thôn mới; cải tạo các khu đô thị, khu dân cư nông thôn; cụm công nghiệp; dự án phát triển rừng phòng hộ, rừng đặc dụng …
Nhưng trong bối cảnh hiện nay, một khi mở rộng cánh cửa chiếm hữu đất đai mà không thu hẹp “cánh cửa thu hồi đất” thì sẽ nảy sinh nhiều vấn đề.
Thứ nhất, các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp thân hữu sẽ tìm cách vận động chính quyền tỉnh lập dự án nông nghiệp và mượn “bàn tay” của nhà nước để đứng ra thu hồi đất.
Hệ lụy thứ hai và thứ ba cũng một phần xuất phát từ thứ nhất, đó là các doanh nghiệp thân hữu sẽ “mượn tay” chính quyền để thu hồi đất với giá rẻ mạt thông qua chiêu bài đầu tư vào các dự án nông nghiệp, sau đó tìm cách chuyển đổi mục đích sử dụng đất sang. đất thương mại và đất ở.
Với tình trạng quy hoạch không minh bạch, kém tuân thủ quy hoạch như hiện nay, không khó để doanh nghiệp “phù phép” chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất thương mại. Nói cách khác, xóa bỏ tư hữu ruộng đất mà không giảm ruộng đất thu hồi sẽ “mở ra” cánh cửa cho các doanh nghiệp thân hữu thu hồi đất một cách “hợp pháp” và nông dân sẽ bị thiệt thòi, chính quyền địa phương cho biết thêm. gánh nặng.
Hơn nữa, một hệ quả tiêu cực khác là các doanh nghiệp thân hữu sang nhượng đất với giá rẻ mạt, sau đó bán lại cho doanh nghiệp khác thực sự có nhu cầu làm nông nghiệp. Việc kinh doanh “quan hệ” theo kiểu “siêu lợi nhuận” này là hoàn toàn có thể xảy ra, nhờ tranh thủ thu hồi đất nhằm mục đích phát triển kinh tế – xã hội. Đó là quá trình “đầu cơ đất giá rẻ” dựa trên quan hệ thân hữu với người dân và cơ quan quyền lực nhà nước, trong khi người có nhu cầu đất thực sự mất cơ hội tiếp cận đất đai theo cơ chế thị trường. .
Thu hồi đất hạn chế vì mục đích kinh tế
Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi vừa được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố lần này nêu rõ, Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế – xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, trước hết là các dự án. dự án quan trọng quốc gia do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư.
Các dự án được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương đầu tư phải thu hồi đất, bao gồm: xây dựng khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu đô thị; dự án đầu tư bằng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA); trụ sở của các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội ở trung ương; trụ sở của tổ chức ngoại giao nước ngoài; di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh được xếp hạng; công viên, quảng trường, tượng đài, đài tưởng niệm, công trình công cộng.
Dự án xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật nhà nước phải thu hồi đất bao gồm: giao thông, thủy lợi, cấp nước, thoát nước, năng lượng, thông tin liên lạc; hệ thống dẫn và chứa xăng dầu, khí đốt; dự trữ quốc gia; công trình thu gom và xử lý rác thải.
Ngoài dự án xây dựng trụ sở và hạ tầng kỹ thuật, các địa phương được thu hồi đất để xây dựng các công trình phục vụ sinh hoạt chung của cộng đồng dân cư; khu đô thị, nhà ở thương mại, khu dân cư nông thôn; tái định cư, nhà ở cho sinh viên; nhà ở xã hội, dịch vụ công cộng; công trình của các tổ chức tôn giáo; khu văn hóa, thể thao, vui chơi giải trí phục vụ công chúng; thị trường; nghĩa trang, nhà tang lễ, lò hỏa táng.
Các địa phương được thu hồi đất để làm cụm công nghiệp; khu sản xuất, chế biến nông, lâm, thủy, hải sản; dự án phát triển rừng phòng hộ, rừng đặc dụng; khai thác mỏ.
Đối với các dự án chỉnh trang đô thị, dân cư nông thôn được Nhà nước thu hồi đất để cải tạo các khu chung cư cũ; các khu dân cư ô nhiễm môi trường, có nguy cơ sạt lở, sụt lún, bị ảnh hưởng bởi thiên tai đe dọa tính mạng người dân; di dời công trình, cơ sở sản xuất kinh doanh; bố trí tái định cư; các khu dân cư xuống cấp trầm trọng.
Dự án lấn biển phục vụ các mục đích trên; bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tách khỏi dự án trong trường hợp Nhà nước thu hồi đất thì Nhà nước thu hồi đất.
Việc thu hồi đất đối với các trường hợp nêu trên phải đáp ứng điều kiện sử dụng vốn đầu tư công hoặc đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng đất.
Nhà nước thu hồi đất đối với dự án không sử dụng vốn đầu tư công thuộc đối tượng đặc biệt ưu đãi đầu tư.
Đối với vấn đề thu hồi đất, tôi cho rằng Dự luật đất đai sửa đổi cần đưa ra giải pháp để hài hòa lợi ích của các bên liên quan đến việc thu hồi đất.
Tôi ủng hộ việc nhà nước thu hồi đất đối với các dự án do Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định đầu tư, tuy nhiên tôi cho rằng luật nên hạn chế quyền thu hồi đất của các địa phương để giao cho người khác. các doanh nghiệp làm dự án kinh tế.
Nhà nước đứng ra thu hồi đất, sau đó giao cho doanh nghiệp thực hiện dự án như hiện nay sẽ đẩy nhanh tiến độ nhưng thường không tạo được lợi ích hài hòa giữa các bên. Nhà nước thu hồi đất rẻ, người bị thu hồi đất thiệt thòi dẫn đến mâu thuẫn xã hội, khiếu kiện kéo dài. Doanh nghiệp chân chính muốn tiếp cận đất đai phải trải qua quy trình phức tạp, thậm chí phải hối lộ quan chức.
Vì vậy, tôi đề nghị dự thảo quy định cụ thể các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phục vụ quốc phòng, an ninh; xây dựng hạ tầng kỹ thuật, công trình công cộng; chấm dứt việc chính quyền địa phương thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế – xã hội.
Cùng với đó, cần xem xét bỏ quy định trong dự thảo liên quan đến các dự án cần thu hồi đất đã được HĐND tỉnh thông qua, bao gồm dự án nhà ở, dự án thương mại, cụm công nghiệp. Việc chuyển đổi quyền sử dụng đất để thực hiện các dự án kinh tế phải trên nguyên tắc người dân và doanh nghiệp có thỏa thuận dân sự.
Luật Đất đai sửa đổi, cách xác định giá đất chuẩn?
