Video khu di tích cổ hàng trăm năm tuổi ở Hà Nội. Biểu diễn: Bích Thuận – Thảo Quyên.
Từ cầu Long Biên, qua đường Trần Nhật Duật, rẽ vào là thấy cửa Ô Quan Chưởng sừng sững, uy nghi. Đối với người dân Hà Nội, đây là nhân chứng, ghi dấu những đổi thay của lịch sử.
Lịch sử hào hùng của ô cửa cuối cùng còn sót lại
Ô Quan Chưởng là di tích mang dấu ấn kinh thành Thăng Long lâu đời nhất. Giờ đây khu di tích đã nhuốm màu thời gian, những bức tường phủ đầy rêu xanh nhưng vẫn còn đó những câu chuyện ly kỳ mà người dân xung quanh truyền tai nhau.
Ô Quan Chưởng có tên chữ là Ô Đông Hà (Đông Hà Môn), do vua Hiển Tông xây dựng vào năm 1749. Đây là cổng mở xuyên qua bức tường thành đất phía đông bao quanh kinh thành Thăng Long xưa. Công trình này đã được trùng tu và sửa chữa hai lần vào năm Gia Long thứ 3 (1804) và năm Gia Long thứ 16 (1817), tuy nhiên, kiến trúc hiện tại là kết quả của lần sửa chữa vào năm 1804.
Mặt tiền Ô Quan Chưởng, cổng thành duy nhất còn sót lại của thành cổ. Ảnh: Thảo Quyên.
Sở dĩ nó có tên là Ô Quan Chưởng là do người dân đặt tên nó theo một sự kiện có thật trong lịch sử. Để ghi nhớ công lao và sự hy sinh của Quan Chưởng Cơ – vị quan trấn thủ đã cùng với 100 binh lính triều Nguyễn anh dũng chiến đấu đến người cuối cùng chống lại quân Pháp tấn công thành Hà Nội năm xưa (1873). Cửa khẩu Đông Hà.
Tuy nhiên, do lực lượng chênh lệch, ông thất thủ ở Gia Lâm, bị quân Pháp chém đầu đưa về Hà Nội, đem chôn trên bờ sông Cái ngay trước cửa ải Đông Hà. Người dân thương tiếc ông nên từ đó cổng được gọi là Ô Quan Chưởng để tưởng nhớ sự hy sinh anh dũng của người con anh dũng này.
Là người dân sống lâu năm ở cửa Ô Quan Chưởng, ông Nguyễn Văn Dũng (63 tuổi) cho chúng tôi biết: “Từ trước đến nay, không chỉ riêng gia đình tôi, nhiều hộ dân quanh đây vẫn thờ quan Ô Quan Chưởng vào những ngày rằm của Tết đến, mọi người sẽ thắp hương, cúng dường để ghi nhớ công lao của ông ”.
Ô Quan Chưởng là minh chứng cho tinh thần chiến đấu bất khuất của quân dân ta. Ảnh: Thảo Quyên.
Cửa Ô Quan Chưởng được thiết kế theo kiểu vọng lâu, mặt trước nhìn về phía Đông và sông Hồng, mặt sau nhìn về phía Tây và phố Hàng Chiếu, mang đậm nét kiến trúc thời Nguyễn với những mái vòm. Ô Quan Chưởng chia làm 2 tầng, tầng dưới gồm 3 mái vòm, cửa chính ở giữa cao tới 3m, rộng gần 3m, hai cửa phụ nằm hai bên mỗi cửa cao gần 2,5m.
Phía trên Ô Quan Chưởng có một vọng lâu 4 mái. Trước đây, những người đi tuần thường đứng trên vọng lâu để canh gác và quan sát xung quanh. Giữa đỉnh mái của cửa chính và vọng lâu là một khung hình chữ nhật, có đắp chữ Hán bằng sứ lam với dòng chữ: “Đông Hà Môn”.
Khung chữ Hán trên cổng có ba chữ “Đông Hà Môn”. Ảnh: Thảo Quyên.
Bức tường được xây bằng gạch đá lớn nay cũng đã phủ đầy rêu phong, những đổi thay của năm tháng đã in hằn lên những viên gạch, bức tường.
Cửa ngõ giữa quá khứ và hiện tại
Nhớ lại kỷ niệm của mình, ông Nguyễn Văn Dũng (63 tuổi) cho biết: Ô Quan Chưởng từng là cửa ải quan trọng trong khu 36 phố phường. Là nơi giao thương lớn của Hà Nội xưa, cách bến sông Hồng chỉ khoảng 80m. Nơi đây từng là một khu chợ lớn rất sầm uất, đi đâu cũng có thể bắt gặp những sạp chợ bày bán các mặt hàng thủ công từ khắp mọi miền đất nước.
Trước đây, khi thực dân Pháp chiếm Hà Nội, hầu hết các di tích lịch sử khác đều bị phá bỏ để xây dựng khu đô thị mới. Đến Ô Quan Chưởng gặp phải sự phản đối quyết liệt của người dân nơi đây và người cai quản Đồng Xuân lúc bấy giờ là Đào Đăng Chiêu (1845-1916), người làng Khúc Thủy (Hà Đông) nên đã giữ lại cổng này. , vì vậy bảo tồn được một nét kiến trúc độc đáo mà chỉ Hà Nội mới có.
“Hà Nội 36 phố phường giờ chỉ còn tên, nhiều phố nghề giờ chỉ còn là tên, không còn bán hàng truyền thống ở đó nữa”, ông Dũng nói thêm.
Dấu vết của tháng năm in sâu trên từng bức tường. Ảnh: Thảo Quyên.
Những ngôi nhà cổ mộc mạc nay đã được thay thế bằng những ngôi nhà cao tầng, khu phố cổ trở thành phố không ngủ. Duy chỉ có cửa Ô Quan Chưởng là còn nguyên vẹn, trở thành chứng tích của một thời thịnh trị.
“Dấu tích của thành cũ tuy đã phai mờ nhiều nhưng may mắn là vẫn còn dấu tích để nhân dân ta ghi nhớ. Ngay từ khi còn bé, tôi đã được nghe cha kể về lịch sử hào hùng của Ô Quan Chưởng, cũng như Lịch sử hào hùng của Ô Quan Chưởng. Tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện ly kỳ xung quanh nơi này, mỗi lần xem lại như thấy quá khứ, có nơi để hồi tưởng ”, ông Dũng nói.
Ô Quan Chưởng được công nhận là di tích lịch sử năm 1995. Ảnh: Thảo Quyên.
Là khu di tích của kinh thành Thăng Long, 36 phố phường, để giữ được vẻ nguyên vẹn cho đến ngày nay, chính quyền và nhân dân địa phương đã luôn cố gắng gìn giữ và bảo vệ di tích lịch sử vô giá này. Bất chấp những đổi thay của thời cuộc, di tích lịch sử này sẽ tiếp tục đồng hành với sự phát triển của Thủ đô.
