Trung tâm Triển lãm Văn hóa Chăm Bình Thuận là công trình hai tầng theo kiến trúc tháp Chăm, tọa lạc ngay mặt tiền Quốc lộ 1A, thuộc thôn Bình Tiên, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình. Tôi thực sự bất ngờ và bị cuốn hút khi lần đầu tiên bước chân vào trung tâm này.
Anh Ức Việt Vọng – Trưởng Ban quản lý Trung tâm đã trực tiếp hướng dẫn tôi vào bên trong các khu trưng bày sau khi đảnh lễ tại nơi thờ thần Siva trong chính điện. Tại đây có hơn 1.500 hiện vật, cổ vật và 5 bộ thư tịch cổ có giá trị lịch sử, phản ánh rõ nét đời sống vật chất tinh thần của người Chăm xưa và nay. Đặc biệt hơn, nơi đây còn lưu giữ nhiều hiện vật của hoàng tộc Chăm Po Klaong Manai (1622 – 1627) thuộc triều đại thứ VII, Bal Canar. Vương miện của nhà vua và búi tóc của Hoàng hậu Po Bia Som được làm bằng vàng cổ với hoa văn tinh xảo, hoa văn trên vương miện mô phỏng Makara (nửa thú, nửa cá). Đây là điểm nhấn của toàn bộ khu trưng bày. Việc lưu giữ bảo vật này cho đến ngày nay là cả một câu chuyện dài liên quan đến ba dân tộc anh em sinh đôi là Chăm, Churu và Raglay. Một thời, dấu ấn văn hóa thiêng liêng này còn được thể hiện trong lễ Katê hàng năm, các chức sắc Chăm nhận lại bảo vật từ những người lưu giữ Raglay để làm lễ, sau đó là lễ rước. trả tiền để giữ. Một câu chuyện khác, có lẽ có từ sau này, đó là việc thừa kế bảo vật. Người thừa kế được biết đến ngày nay là “công chúa” Nguyễn Thị Thêm, hậu duệ của vua Po Klaong Manai. Bà mất năm 1995, quyền quản lý được chuyển giao cho bà Nguyễn Thị Đào, cháu gái… Tôi dừng lại quan sát rất lâu trước hàng chục bộ trang phục của vua, hoàng hậu, công chúa, phi tần, cung tần mỹ nữ. Hầu hết chúng đều được thêu bằng chỉ vàng, điểm xuyết những hoa văn tinh xảo trên nền vải trắng được dệt bằng chất liệu độc đáo. (Tôi nghĩ nếu chúng tôi không thể khôi phục những bộ trang phục này, chúng tôi e rằng chúng tôi sẽ không thể giữ chúng lâu hơn được nữa. Với cách bảo dưỡng đơn giản này, các lớp vải sẽ mục nát, đó là điều sẽ xảy ra trong tương lai. ) Ngoài nhiều tượng đá có giá trị, trung tâm còn trưng bày nhiều đồ dùng của người Chăm như bình đựng nước (thế kỷ IX – X), klaong xương (thế kỷ XII)… Ông Vọng đưa tôi và mọi người đi. Anh đến một phòng trưng bày mà anh phải tốn nhiều công sức thuyết minh, đó là giới thiệu và phục dựng nhiều loại hình văn hóa phi vật thể như sân khấu hóa lễ hội Katê, lễ hội Rija Inâgar – đạp lửa, hát nghi lễ…
Cùng đi thăm với chúng tôi lúc đó còn có đoàn 4 người (2 Tây, 2 người) của Viện Viễn Đông bác học (École française d’Extrême-Orient) liên kết với Viện Khoa học xã hội Việt Nam. . Tôi rất vui khi một giáo sư trong đoàn nói rằng họ sẽ ở lại đây 2 tuần để nghiên cứu những vấn đề chuyên sâu liên quan đến người Chăm và nghiên cứu phương Đông.
Ông Ức Viết Vọng cho biết: Trung tâm Trưng bày văn hóa Chăm này có cơ quan chủ quản là Bảo tàng Bình Thuận. Trung bình mỗi năm có 12.000 lượt khách đến thăm nhưng trong đợt dịch Covid-19 vừa qua, lượng khách giảm xuống chỉ còn khoảng 7.000 lượt, chủ yếu trong dịp lễ Katê và Tết Nguyên đán. Đặc thù xã Phan Hiệp là xã thuần Chăm Bàlamôn (Ahier) nên vào dịp lễ Katê, người dân tập trung về đây dự lễ hội, sinh hoạt văn hóa khá đông. Xã Phan Hòa, Phan Thanh có đông đồng bào Chăm Bàni, lễ Ramưwan cũng là một nét đặc trưng của văn hóa Chăm, nhưng trọng tâm hơn cả là phần hội: Lễ dọn mả, lễ cúng tổ tiên và lễ ăn chay tại nhà thờ lớn. người rất ít. Tập trung vào trung tâm triển lãm. Phần lớn du khách là các nhà nghiên cứu, sinh viên và khách du lịch không thường xuyên.
Buổi chiều, tôi có vinh dự được gặp họa sĩ Hoàng Vinh, Giám đốc Trung tâm Văn hóa – Thể thao huyện Bắc Bình tại trung tâm triển lãm. Anh cho biết: Đây là nơi trưng bày các cổ vật, hiện vật phản ánh đời sống tinh thần, tâm linh và vật chất. Từ những giá trị văn hóa vật chất và phi vật thể được trưng bày, giới thiệu ở đây rất độc đáo, không chỉ người dân mà các nhà nghiên cứu cũng rất quan tâm. Mặt khác, các hoạt động tổng hợp của Trung tâm Văn hóa huyện tại khu đất này như tổ chức lễ hội ẩm thực Chăm, làng nghề Chăm, văn học nghệ thuật Chăm, thi người đẹp Chăm … cũng là những hoạt động sôi nổi. hấp dẫn, lôi cuốn để thu hút mọi người. Tuy nhiên, khâu tuyên truyền, quảng bá rộng rãi hơn, mang tính liên vùng hiệu quả chưa cao. Và một phần do khó khăn về kinh phí nên việc sưu tầm hiện vật gốc còn hạn chế. Cũng có những người nhiệt tình, vô tư như anh Nguyễn Ngọc Ẩn (Mũi Né) nhưng thực sự không nhiều, cần kêu gọi, động viên nhiều hơn. Và việc liên kết với các làng nghề truyền thống của người Chăm xung quanh để tạo thành một khu du lịch giữ chân du khách chưa thật hiệu quả…
Với quan điểm du lịch là ngành kinh tế tổng hợp của địa phương mang tính liên ngành, liên vùng, đòi hỏi hàm lượng văn hóa sâu rộng và hội nhập quốc tế, nhưng chúng ta chưa thực sự khai thác tối đa tài nguyên du lịch. quan trọng như Trung tâm Triển lãm Văn hóa Chăm này. Vấn đề không chỉ là khôi phục, giữ gìn, bảo tồn mà còn phải tạo bước đột phá trong liên kết du lịch, góp phần hoàn thành mục tiêu chung của tỉnh là 4,5 triệu lượt khách / năm. Bài toán thoạt nghe không khó lắm nhưng xem ra phải có sự vào cuộc đồng bộ của cả tỉnh chứ không riêng huyện Bắc Bình, xem ra không chỉ là đầu tư từ trên xuống mà còn phải tạo ra một bước ngoặt thực sự của xã hội. hóa học. Hy vọng một giải pháp mới, tích cực hơn sẽ đưa du lịch Bình Thuận xứng tầm là ngành kinh tế mũi nhọn, để Trung tâm Triển lãm Văn hóa Chăm Bình Thuận phải là điểm nhấn quan trọng ở phía Bắc của tỉnh.
