Huyện Nho Quan là vùng đất mang nhiều bản sắc văn hóa dân tộc với nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó 2 dân tộc anh em chiếm đa số là Kinh và Mường. Dân tộc Kinh chiếm 82,7% dân số; Dân tộc Mường chiếm 17% dân số toàn huyện. Dân tộc Mường có những phong tục, tập quán tạo nên bản sắc văn hóa phong phú, đa dạng, được các địa phương chắt lọc, đưa vào hương ước, quy ước để mọi người dân có trách nhiệm với cuộc sống của mình. thực hiện và bảo quản.
Loại bỏ các hủ tục lạc hậu
Xã Quảng Lạc, huyện Nho Quan có trên 70% dân số là người dân tộc Mường. Ông Bùi Hồng Ý, Trưởng thôn Đồng Bài khẳng định, thay đổi lớn nhất trong việc thực hiện nếp sống văn hóa mới theo hương ước, quy ước của thôn là người Mường ở Quảng Lạc đã xóa bỏ được nhiều hủ tục lạc hậu. trong việc kết hôn.
Ông Bùi Hồng Ý dẫn chứng: Đối với dân tộc Mường, lễ cưới là việc rất quan trọng, có tính cố kết cộng đồng rất cao, nhưng cũng có nhiều hủ tục lạc hậu. Chủ hôn không đặt nặng vấn đề kinh tế mà chỉ cố gắng tổ chức lễ cưới diễn ra vui vẻ, đủ đầy. Các nghi lễ trong một đám cưới khá rườm rà, bao gồm: ngày ăn hỏi, ngày thách cưới, ngày ăn trầu, ngày ăn hỏi … và sau mỗi lễ gia chủ phải thực hiện. bữa tiệc linh đình vài chục mâm để thết đãi làng. Vì vậy thường mất 1 đến 2 tuần để hoàn thành một đám cưới. Tổ chức một đám cưới xa hoa rất lãng phí thời gian, công sức và tiền bạc. Để có thể tổ chức đám cưới cho con, một số gia đình phải vay tiền, mượn lợn. Vì đã là phong tục nên dù gia đình khá giả hay khó khăn thì cũng phải tổ chức bình đẳng. Vì vậy, đối với nhiều hộ gia đình, bên cạnh niềm vui, hạnh phúc khi tổ chức lễ cưới cho con cái là nỗi lo khó chia sẻ cùng ai.
Bên cạnh đó, ở người Mường xưa, tục tảo hôn, cưỡng hôn vẫn còn rất nhiều. Thật hiếm có chuyện trai gái nên duyên nhờ tình yêu. Chủ yếu là do bố mẹ hai bên cảm thấy sự “hợp rơ” được tạo ra khi tuổi đời của cặp đôi còn rất trẻ. Chưa kể, đám cưới còn sử dụng nhiều thuốc lá, ảnh hưởng đến sức khỏe, kinh tế và môi trường. Nhưng đó là cách đây nhiều năm. Giờ đây, người Mường ở Quảng Lạc đã xóa bỏ nhiều hủ tục lạc hậu trong việc cưới, việc tang.
Đồng chí Bùi Văn Gạc, Phó Chủ tịch UBND xã Quảng Lạc chia sẻ: Xác định rõ tầm quan trọng của việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, địa phương đã bám sát Chỉ thị số 27-CT / TW “Về thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới. , việc tang, lễ hội ”(gọi tắt là Chỉ thị 27), và coi đây là“ cẩm nang ”hữu ích sát cánh cùng Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quảng Lạc trong cuộc sống. đấu tranh xóa bỏ các hủ tục lạc hậu. Những nội dung cốt lõi được chắt lọc để các thôn, bản đưa vào hương ước để người dân hiểu và có trách nhiệm thực hiện theo. Nhờ đó, hiện nay, xã Quảng Lạc đã xóa bỏ hoàn toàn một số phong tục tập quán lạc hậu, rút ngắn thời gian tổ chức đám cưới chỉ còn từ 1 đến 1,5 ngày. Các nghi thức cưới hỏi theo phong tục cổ truyền chỉ rút gọn từ 2 đến 3 bước: dạm ngõ, hứa hôn và cưới hỏi. Trong các đám cưới, nhiều nét văn hóa đặc sắc đã được khôi phục như: hát then, đàn tính, mặc trang phục truyền thống …
Đặc biệt, về độ tuổi kết hôn đều tuân thủ nghiêm ngặt luật hôn nhân và gia đình: nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ 18 tuổi trở lên. Ở nhiều thôn, bản, các tổ chức đoàn thể đã phát huy vai trò của mình trong việc thực hiện nếp sống văn minh như không hút thuốc lá trong đám cưới, đã giúp nhiều gia đình tiết kiệm được những khoản chi không cần thiết. Một chuyển biến tích cực nữa là các bậc cha mẹ đã quan tâm hơn đến hạnh phúc của con cái bằng cách tạo điều kiện cho con cái tự do tìm hiểu, kết hôn trên cơ sở tình yêu.
Bảo tồn những màu sắc văn hóa độc đáo
Đối với xã Thạch Bình, việc phát huy vai trò của hương ước đã mang lại hiệu quả rất tích cực trong việc bảo tồn và gìn giữ những nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Điển hình là đã khôi phục và duy trì hoạt động của các đội cồng, chiêng.
Bản Đồi Bó là nơi có đông đồng bào dân tộc Mường sinh sống. Đối với người dân nơi đây, cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ dân tộc, mà còn là âm thanh thiêng liêng, quan trọng, gắn bó với gần như toàn bộ cuộc sống của người dân. Khi một đứa trẻ được sinh ra, nó đã được chào đón bằng tiếng cồng chiêng và báo tin vui cho cộng đồng. Khi trai gái đến tuổi trưởng thành, kết hôn, trong ngày cưới, đội cồng chiêng sẽ đánh cồng để chúc mừng hạnh phúc; Tiếng cồng còn thúc giục tinh thần hăng say lao động sản xuất khi bước vào vụ mùa mới hay kêu gọi gia đình chia sẻ bữa cơm mới, xua đi những điềm xấu trong cuộc sống và mang về những điều may mắn. Tiếng cồng chiêng còn là thứ âm thanh đặc biệt, là người bạn tri kỷ đưa tiễn của người Mường về Mường ma… Tuy có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong đời sống cộng đồng của người Mường nhưng nó cũng giống như nhiều bộ môn nghệ thuật. Đối với các dân tộc khác, văn hóa cồng chiêng ở làng Đồi Bó cũng đối mặt với nhiều nguy cơ mai một.
Bà Bùi Thị Tuất, Trưởng thôn Đội Bộ cho biết: Rất may thôn đã kịp thời lựa chọn và đưa nội dung bảo tồn nghệ thuật cồng chiêng vào hương ước của thôn để mọi người dân cùng có trách nhiệm giữ gìn. Những người cao tuổi, những người yêu thích văn hóa cồng chiêng đã nỗ lực truyền thụ, lan tỏa tình yêu cồng chiêng cho cộng đồng, cho thế hệ trẻ một cách giản dị, mộc mạc. Vào những ngày rảnh rỗi, các thành viên trong đội cồng chiêng lại mang chiếc chiêng cũ đi lau chùi và kể những câu chuyện xúc động về nó cho thế hệ trẻ. Từ đó, bồi đắp niềm tự hào cho thế hệ trẻ về văn hóa cồng chiêng của cha ông mình.
Ngoài ra, các thành viên trong đội cồng chiêng còn được mời đi giao lưu, biểu diễn ở nhiều nơi và đây cũng là dịp để các thành viên giới thiệu những nét đẹp, nét độc đáo trong văn hóa cồng chiêng của dân tộc Mường. Đội cồng chiêng Đội Bộ cũng được mời truyền dạy loại nhạc cụ đặc biệt này tại Trường Phổ thông Dân tộc nội trú huyện Nho Quan.
Đồng chí Vũ Dũng, Chủ tịch UBND xã Thạch Bình cho biết: Những năm gần đây, các thôn, bản có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống đã rất chú trọng đến công tác tuyên truyền, giáo dục để bà con hiểu và giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Đặc biệt, các thôn đã phát huy vai trò tự quản của cộng đồng, tham gia xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước, trong đó có những nội dung, quy định cụ thể về bảo tồn các giá trị văn hóa. .
Trên cơ sở hương ước, quy ước đã được các thôn xây dựng, hàng năm xã tích cực chỉ đạo các thôn sửa đổi, bổ sung vào hương ước những nội dung về ứng xử văn hóa, xây dựng nông thôn mới. Những nội dung, quy định không còn phù hợp sẽ được thay thế bằng những nội dung mới phù hợp hơn với cuộc sống hiện đại, văn minh. Từ đó, ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết, trách nhiệm cũng như sự gắn bó, tình làng nghĩa xóm trong từng khu dân cư được vun đắp và khơi dậy. Các hủ tục lạc hậu được giảm bớt. Nhân dân phấn khởi, có ý thức hơn trong việc chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Cộng đồng các dân tộc thiểu số sở hữu nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, nhưng cũng có những hủ tục cần phải loại bỏ. Hiện nay, các địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống đã nỗ lực “vạch rõ” để đưa những nội dung văn minh, tiến bộ vào nông thôn, vừa bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, vừa xóa bỏ mạnh mẽ các hủ tục lạc hậu, góp phần xây dựng mới. và lối sống văn hóa đầy màu sắc.
Ông Trần Văn Mạnh, Phó Bí thư Phòng Văn hóa – Thông tin huyện Nho Quan cho biết thêm: Với những nỗ lực đó, đến nay người Mường đã khôi phục được nhiều nét văn hóa đặc sắc từng đứng trước nguy cơ mai một. một.
Cụ thể, người Mường đã mang âm hưởng cồng chiêng trở lại trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng; Trên 80% đồng bào dân tộc Mường sử dụng trang phục truyền thống khi tham gia các hoạt động cộng đồng; 90% số hộ là người dân tộc Mường thường xuyên giao tiếp bằng tiếng dân tộc Mường trong sinh hoạt, trong đó chú trọng tổ chức các hoạt động truyền dạy cho các thế hệ trẻ.
Hiện còn 8 nghệ nhân còn lưu giữ được một số loại hình nghệ thuật như: xòe thường, hát Mo Mường, hát bọ hung, hát đúm, hát ru …
Bài, ảnh: Đào Hằng
