Đặc biệt, công tử – kỹ sư cầu đường đầu tiên của Đông Dương Souphanouvong đã ghi dấu ấn trong nhiều công trình thủy lợi trên địa bàn hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An.
 |
|
Bái Thượng Đàm |
Đập Souphanouvong
Tháng 6 năm 1937, sau khi tốt nghiệp kỹ sư cầu đường ở Pháp, Hoàng thân Souphanouvong trở về Đông Dương và được bổ nhiệm làm công chức tại Sở Công chính Nha Trang (thuộc Khu công nghiệp Trung ương II). Từ đó đến nay, ông đã đến nhiều địa phương ở miền Trung Việt Nam với vai trò thiết kế, chỉ huy, vận hành nhiều công trình giao thông thủy lợi quan trọng. Ông sinh sống và làm việc nhiều năm tại thị xã Vinh (nay là TP Vinh), Nghệ An.
Công trình thủy lợi Bắc Nghệ An do người Pháp xây dựng năm 1932, hoàn thành năm 1937. Tài liệu của ngành thủy lợi Nghệ An cho biết, sau khi nhận nhiệm vụ tại Sở Công chính Nha Trang, Hoàng thân Souphanouvong đã đến thăm. Nghệ An để tham gia nghiệm thu kỹ thuật công trình này và chỉ huy vận hành, khai thác công trình. Công trình thủy lợi Bắc Nghệ An lấy nước từ sông Lam bằng đập ngăn dòng ở H.Đô Lương với 12 cửa van bằng thép. Hệ thống kênh tự chảy này dài hàng chục km, kéo dài qua 4 huyện, trong đó có đường hầm xuyên núi dài 502 m.
Ông Nguyễn Văn Phương, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty TNHH MTV Thủy lợi Bắc Nghệ An cho biết, đến nay, hệ thống thủy lợi tự chảy này đang cung cấp nước tưới cho hơn 70.000 ha đất nông nghiệp của 4 huyện. Công trình bị bom đạn trong chiến tranh phá hoại nhiều lần nhưng đã được khôi phục ngay, liên tục đảm bảo nguồn nước tưới cho cây lúa và hoa màu của hàng trăm nghìn hộ nông dân trong hơn 80 năm qua. Điều đặc biệt của công trình thủy lợi này là nước tự chảy về ruộng, rất ít vị trí phải đặt máy bơm và hệ thống cũng ít khi cạn nước kể cả trong mùa khô.
Cũng trong thời gian này, Hoàng thân Souphanouvong gắn bó với công trình thủy lợi đập Bái Thượng bắc qua sông Chu (thuộc xã Xuân Bái, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa). Hoàn thành năm 1928, đập Bái Thượng là công trình thủy lợi được thiết kế và xây dựng thường xuyên đầu tiên ở Việt Nam và lớn nhất Đông Dương. Ngay sau khi con đập hoàn thành, Hoàng thân Souphanouvong được giao chỉ huy vận hành công trình thủy lợi này. Sự gắn bó của thái tử với dự án khiến người dân địa phương gọi là đập Bái Thượng là Đập Souphanouvong như một kỷ niệm về sự gắn bó của ông với dự án và với mảnh đất này.
Kỹ sư thủy lợi Lê Văn Thủy, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Sông Chu đánh giá, đập Bái Thượng từng là trái tim điều tiết thủy lợi của Thanh Hóa. Con đập này có ý nghĩa rất quan trọng, phục vụ tưới tiêu cho hơn 50.000 ha lúa của Thanh Hóa, nhất là các huyện trọng điểm lúa như Thọ Xuân, Triệu Sơn, Nông Cống, Đông Sơn, Quảng Xương và thành phố Thanh Hóa. Hiện nay, đập Bái Thượng còn là nguồn cung cấp nước cho Khu kinh tế Nghi Sơn. “Tất cả các hệ thống thủy lợi lớn của tỉnh Thanh Hóa như hồ Sông Mực, hồ Yên Mỹ, hồ Cửa Đạt và hàng trăm hồ đập nhỏ khác so với Bái Thượng thì Bái Thượng vẫn là“ đỉnh ”, chất lượng nhất, nhiều nhất. hiệu quả. tốt nhất. Có những con kênh thuộc hệ thống Bái Thượng sau gần 100 năm vẫn phát huy tác dụng không thể thay thế. Gần 100 năm nhưng nhiều cây cầu, cống làm bằng bê tông của hệ thống đập Bái Thượng vẫn còn rất tốt. Đến nay, đập vẫn đang hoạt động và phát huy rất hiệu quả, không hề bị lạc hậu ”, ông Thủy nói.
 |
|
Bara Đô Lương, công trình chắn sông Lam để nước chảy vào hệ thống kênh |
Thiết kế hồ Sông Ro
Một công trình thủy lợi khác ghi dấu ấn của Hoàng thân Souphanouvong là hồ chứa nước Sông Ro (Nghệ An). Năm 1944, Hoàng thân đã tham gia phê duyệt phương án thiết kế và xây dựng công trình này tại xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương (Nghệ An). Hồ Sông Rô có dung tích 4 triệu m3 nước, phục vụ tưới cho hơn 1.100 ha đất nông nghiệp của xã Võ Liệt và các xã vùng hạ du.
\N
Sông Rô bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, chảy qua xã Thanh Thủy, xã Võ Liệt và xã Thanh Chi rồi đổ ra sông Lam. Khác với các hồ chứa được thiết kế bằng cách đắp đập chắn ngang suối, hồ Sông Rô được thiết kế bằng cách đắp đập ở cuối thung lũng để tạo thành hồ chứa. Nguồn nước được dẫn từ sông Rô vào hồ bằng kênh có cống điều tiết. Ông Phan Chí Tâm, Bí thư Đảng ủy xã Võ Liệt, cho biết đến nay, hồ chứa nước này vẫn hoạt động rất tốt, luôn cung cấp đủ nước tưới cho người dân kể cả khi nắng hạn kéo dài.
Ngoài việc thiết kế hồ Sông Rô và vận hành đập Bái Thượng, Hoàng thân Souphanouvong còn thiết kế và xây dựng nhiều công trình giao thông, thủy lợi khác, như: Tháp nước Phan Thiết (Bình Thuận) đến nay vẫn đang được xúc tiến xây dựng. hàm số; Đập Phủ Cam ngăn sông Ba (Phú Yên) lấy nước sản xuất nông nghiệp và dân sinh; Cầu Ròn (tỉnh Quảng Bình)… Điều rất đặc biệt là Hoàng thân Souphanouvong đã vẽ thiết kế tháp nước Phan Thiết khi còn là học sinh cấp 3 Trường Albert Sarraut. Tháp nước có hình trụ bát giác, cao 32 m, gồm 3 phần: thân tháp, bầu và mái. Sau gần trăm năm, tháp nước vẫn sừng sững uy nghi giữa lòng thành phố, trở thành biểu tượng của Phan Thiết. Năm 2018, tháp nước Phan Thiết được UBND tỉnh Bình Thuận quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh.
Theo tài liệu của ngành đường sắt Việt Nam, từ năm 1937 đến năm 1945, Hoàng thân Souphanouvong đảm nhận trọng trách quản lý kỹ thuật và chỉ huy việc “bảo trì đường bộ” cầu đường sắt Yên Xuân. Cây cầu này bắc qua sông Lam, nối đường sắt Bắc – Nam. Cầu được xây dựng năm 1917, hoàn thành năm 1925, gồm 7 nhịp, chiều dài
427,202 m. Qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cầu bị địch đánh phá nhiều lần, hư hỏng nặng, chỉ còn lại mố và trụ cầu. Năm 1976, cầu được trùng tu và tồn tại cho đến ngày nay.
Gắn bó với Hoàng thân Souphanouvong khi ông còn ở Nghệ An là Nguyễn Trọng Phong, một cán bộ kỹ thuật từng làm phụ tá cho kỹ sư Souphanouvong. Ông Đào Tam Tỉnh (68 tuổi, nguyên Giám đốc Thư viện tỉnh Nghệ An), cháu ngoại Nguyễn Trọng Phong cho biết, cơ quan của Hoàng thân Souphanouvong lúc bấy giờ đóng tại thị xã Vinh. Công tử gắn bó với mảnh đất này và thân thiết với gia đình anh Phong.
Tháng 9/1945, trước khi rời Nghệ An ra Hà Nội gặp Bác Hồ, sau đó trở lại Lào tổ chức cuộc kháng chiến cứu nước, Hoàng thân Souphanouvong đã tặng gia đình ông Nguyễn Trọng Phong một đôi đũa ngà và một ấm trà bằng gỗ. sứ và 2 giá sách với hàng chục đầu sách bằng tiếng Pháp. Năm 2020, sau khi bà Nguyễn Thị Hiếu, con gái bà Phong qua đời, số cổ vật này được chuyển cho con trai ông Phong ở Hà Nội lưu giữ như một kỷ vật vô giá của gia đình với hoàng tử.
Đánh giá về Hoàng thân Souphanouvong, nhiều nhà nghiên cứu có chung nhận định, là một trong những kỹ sư cầu đường đầu tiên của Đông Dương được đào tạo tại Pháp, Hoàng thân Souphanouvong đã để lại nhiều dấu ấn. về các công trình thủy lợi, cầu cống mà người Pháp xây dựng ở Đông Dương nói chung và Việt Nam nói riêng. Với tư cách là một nhà cách mạng, công lao mà Hoàng thân Souphanouvong để lại cho lịch sử chính là mối quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt Nam-Lào thủy chung, son sắt hiếm có.
