Nếu người viết đã hơn một lần thâm nhập vào các khu công nghiệp / nhà máy / công trình lớn của đất nước, sẽ có dịp đứng trước một đối tượng khán giả đang thay đổi mạnh mẽ – những người lao động có học – chắc chắn cảm ứng và cách viết sẽ thay đổi …
XTheo truyền thống văn học cách mạng, các đề tài công nhân – công nghiệp và nông thôn – nông dân đều có chung một “vạch xuất phát”: tiểu thuyết Vùng mỏ (1951) của Võ Huy Tâm và tiểu thuyết Con trâu (1953) của Nguyễn Văn Bổng được coi là là những viên gạch đầu tiên xây dựng dòng / mạch văn học về người lao động trong thời kỳ mới kể từ sau Cách mạng Tháng Tám (1945).
Thực tế, chúng ta đã có một đội ngũ viết thành công về đề tài công nhân – công nghiệp từ Võ Huy Tâm, Xuân Cang, Huy Phương, Lê Phương, Nguyễn Đậu, Nguyễn Hiếu Trường, Võ Khắc Nghiêm, Lý Biên Cương, Tô Ngọc Hiển. , Nguyen Son Ha, Pham Ngoc Chieu, Tran Chinh Vu … to Nhat Tuan, Bui Viet Sy, An Binh Minh, Nguyen Manh Tuan, Nguyen Dinh Chinh, Trieu Xuan, Nguyen Duc Hue, Dang Ai, Tran Dung, Nguyen Tung Linh, Thi Hoang, Thanh Tung, Vu Ngoc Khanh, Cam Son, Le Tuan Loc, Vu Thao Ngoc …
Trên diễn đàn văn học đã xuất hiện những tác phẩm hay về đề tài công nhân – kỹ nghệ như “Mở đường hầm” của Nguyễn Đậu, “Ngày thường đã cháy lên” của Xuân Cang, “Xi măng” của Huy Phương, “Thung lũng” Cô Tan “của Lê Phương,” Mưa mùa hạ “của Ma Văn Kháng,” Thanh tra “của Tô Ngọc Hiển,” Nhà máy nhỏ của tôi “của Nguyễn Đình Chính,” Đêm ấy ở vùng than ai thức giấc “của Lý Biên Cương , “Chân dung người quản đốc” của Nguyễn Hiếu Trường, “Trang 17” của Nhật Tuấn, “Đứng trước biển” của Nguyễn Mạnh Tuấn, “Trang giấy trắng” của Triệu Xuân …
Nhưng so với đề tài “Tam nông”, văn học về công nhân – công nghiệp vẫn còn thiếu những tác phẩm được độc giả quan tâm nhiệt tình như “Giông tố” của Chu Văn, “Hãy đi xa hơn” của Chu Văn. Nguyễn Khải, “Trong nắng” của Nguyễn Hữu Nhàn, “Ở làng” của Nguyễn Kiên, “Chị Cả Phái” của Ngô Ngọc Bội, “Đất làng” của Nguyễn Thị Ngọc Tư, “Đất nhiều người, nhiều ma” của Nguyễn Khắc Trường, “Cánh đồng sát thủ” của Nguyễn Quang Thiều, “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư …
Những khó khăn cần vượt qua
Khi nền kinh tế Việt Nam phát triển trên cơ sở công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì cơ cấu văn hóa xã hội cũng sẽ thay đổi một cách căn bản. Quan trọng nhất là mọi người cũng sẽ thay đổi theo hướng “phi truyền thống”. Sống lâu trong thung lũng “văn hóa làng xã”, người viết thường quen nhìn những thứ ít biến động (tĩnh). Vẻ đẹp của mái đình, cây đa, ao làng, con trâu, cánh đồng, cày cấy, gặt hái đã tạo nên những “nếp nhăn” trong tư duy, tình cảm và cách diễn đạt. Những đặc điểm này được khúc xạ trong văn học dân gian, đặc biệt là ca dao (ví von: Hỡi nàng tát nước bên bờ / Sao em múc ánh trăng vàng).
Theo quan điểm thẩm mỹ, người Việt Nam chuộng cái “vừa phải” (quy mô vừa phải, gọn, khá) nên nghệ thuật nói chung không đạt, để lại ấn tượng về sự quy mô, hoành tráng. . Vì vậy, nếu người viết chỉ “cưỡi ngựa xem hoa” trong thực tế thì kết quả viết sẽ vô cùng hạn chế. Thử nghiệm với văn hóa làng xã, nhưng với khoa học công nghệ, nhất là trong thời đại cách mạng công nghệ 4.0, tư tưởng, tình cảm của người viết nếu vẫn bám vào lối mòn truyền thống sẽ bị tụt hậu. bài nghiêm trọng. Chỉ riêng cái thuật ngữ “xuống hầm lò” ở vùng mỏ Quảng Ninh, nơi khai thác và sản xuất nhiều than nhất, đã khiến người viết phải tìm hiểu, trải nghiệm mới hiểu thấu đáo.
Nhà văn hiện nay hiếm khi có nhu cầu “sống rồi mới viết”, ngay cả những nhà văn trẻ cũng thực hiện phương châm “viết trước thì sống” (!?). Nếu người viết đã hơn một lần thâm nhập các khu công nghiệp / nhà máy / công trình lớn của đất nước như Nghi Sơn (Thanh Hóa), Formosa (Hà Tĩnh), Trường Hải / THACO (Quảng Nam), Dung Quất (Quảng Nam), Quảng Ngãi), Thủy điện Sơn La… sẽ có dịp đứng trước một đối tượng thay đổi mạnh mẽ – những người lao động có học – chắc chắn cảm xúc và cách viết sẽ thay đổi.
Các nhà văn hiện đại có xu hướng “chui sâu” vào “tháp ngà”, ngày càng cách ly với cuộc sống. Những vùng đô thị với những thói quen và tiện nghi hấp dẫn người viết hơn là đi sâu vào thực tế cuộc sống lao động sản xuất ở cả khu vực “tam nông” và công nghiệp – công nhân. Nhà văn thích viết về những bi kịch cá nhân của những “con người nhỏ bé” hơn là tái hiện hình ảnh những người lao động công nghiệp, hăng say sản xuất, cải tiến kỹ thuật, tạo ra những sản phẩm tốt phục vụ. xã hội. Khi các từ khóa “số hóa”, “thông minh”, “hội nhập”, “phát triển” trở nên phổ biến và quan trọng đối với toàn dân thì ngay lập tức nó chi phối mọi hoạt động của mọi lĩnh vực xã hội. , thì đồng thời nguy cơ trở nên lạc hậu của nhà văn sẽ tăng lên, nếu “trùm mền”, “mũ ni che tai”.
Nhà văn là người sống chậm, đặc biệt nhạy cảm nên dễ vui buồn trước mọi người. Nhưng xã hội hiện đại cần những con người có khả năng “thích nghi đặc biệt” (quy luật tự nhiên ghi rõ: không phải loài mạnh, không phải loài thông minh mà loài thích nghi mới tồn tại được).
Trong sáng tạo nghệ thuật, vấn đề kế thừa thế hệ luôn được đặt ra cấp thiết. So với văn học viết về đề tài chiến tranh cách mạng và người lính thì có tính kế thừa nhiều thế hệ. Các nhà văn thuộc thế hệ 7x, 8x, 9x dù sinh sau đẻ muộn nhưng vẫn có thể viết về quá khứ chiến tranh bằng vốn sống gián tiếp, bằng sức tưởng tượng của mình. Viết về công nhân – công nghiệp, theo quan sát của chúng tôi, hiện nay đang có sự đổ vỡ thế hệ đáng lo ngại. Trong trường hợp này, quy luật “tre già măng mọc” đã không thành hiện thực. Nhà văn Vũ Thảo Ngọc (sinh năm 1965) được coi là “trẻ nhất” trong đội ngũ nhà văn chuyên viết về công nhân – công nghiệp. Vậy thế hệ tiếp theo? Đó là trách nhiệm của ai? Những câu hỏi không dễ trả lời.
Nhiều người cho rằng trong sáng tạo văn học không có chủ thể, vì xét cho cùng, “văn học là nhân học”. Không có gì sai. Vì điều quan trọng là: không phải viết về cái gì, mà là viết như thế nào. Nhưng ở một góc độ khác, viết “cái gì” cũng thể hiện cá tính, phong cách của người viết.
Lý do hy vọng
Trong xã hội hiện đại, ranh giới giai cấp không cố định. Đang là chủ đề nóng về “trí thức hóa nông dân” trên các diễn đàn xã hội, điều tương tự cũng có thể áp dụng cho công nhân (không còn là giai cấp “vô sản hóa” như nghĩa gốc của từ này nữa). Ở đây là vấn đề về chiến lược văn hóa, chính sách văn hóa đối với nghệ thuật, trong đó có nghệ thuật ngôn từ – hướng tới giải phóng năng lực sáng tạo cho thế hệ sau viết về công nhân – công nghiệp. .
Trong tương lai, Việt Nam sẽ là nước có nền kinh tế phát triển trên nền tảng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ đó, sẽ xuất hiện một lớp nhà văn tương xứng với nhiều tài năng, tạo dựng thành công hình tượng người lao động giàu tri thức, xứng đáng đứng ở vị trí trung tâm của nền văn học nước nhà.
Một sự kiện văn học được nhiều người quan tâm: Cuộc thi viết truyện ngắn, tiểu thuyết về đề tài công nhân và tổ chức công đoàn do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức diễn ra trong hai năm 2021-2023, hứa hẹn để mang lại một thu hoạch dồi dào các tác phẩm văn học thành công về một chủ đề trong tương lai cần được quảng bá ở một vị trí trang trọng vì nó làm khúc xạ diện mạo và tâm trạng của đời sống xã hội trong tương lai. Tương lai.
