Thị trường vàng Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới với chính sách xóa bỏ độc quyền sản xuất vàng miếng do Nhà nước nắm giữ
Thị trường vàng trong nước đang bước vào giai đoạn chuyển mình đáng kể khi Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu xóa bỏ cơ chế Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, mở đường cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia. Quyết sách này nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, đa dạng nguồn cung, ổn định giá và khắc phục những bất cập kéo dài sau hơn một thập niên áp dụng Nghị định 24/2012. Trước đây, chỉ SJC là thương hiệu vàng miếng quốc gia được phép tồn tại, các thương hiệu khác bị loại bỏ dù đã từng phổ biến như vàng Phượng Hoàng của PNJ, vàng SBJ của Ngân hàng Sài Gòn Thương Tín, vàng AAA của Agribank hoặc của ACB.
Việc còn duy trì độc quyền khiến thị trường vàng trong nước dễ chịu áp lực từ vàng nhập lậu và chảy máu ngoại tệ. Chênh lệch giá giữa vàng SJC và giá quốc tế từng lên tới 20% hoặc hơn, gây biến động lớn và làm mất cân bằng cung cầu. Các chuyên gia và cơ quan quản lý đều nhận định rằng việc xóa độc quyền là giải pháp then chốt để điều tiết nguồn cung, giảm chênh lệch giá và ngăn tình trạng vàng hóa nền kinh tế.
Theo chuyên gia Trần Duy Phương, với chính sách mở rộng cấp phép và nhập khẩu kiểm soát, nguồn cung vàng sẽ tăng lên đáng kể, giúp thu hẹp khoảng cách giá vàng trong nước và thế giới về mức 1–2%, như chỉ đạo của Thủ tướng. Việc một mình SJC giữ độc quyền dẫn đến cung vàng khan hiếm, giá trong nước tăng mạnh mỗi khi giá quốc tế biến động, trong khi khi giá quốc tế giảm thì vàng trong nước không giảm tương ứng. Điều này khiến người dân giữ vàng như tài sản trú ẩn, càng khuấy động thị trường.
Nhiều ý kiến cho rằng xóa bỏ độc quyền không đồng nghĩa với tự do hóa hoàn toàn. Phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ qua cấp phép và quota nhập khẩu. Dự thảo sửa đổi Nghị định 24 đã đưa ra các yêu cầu cụ thể: doanh nghiệp muốn sản xuất vàng miếng cần có vốn điều lệ tối thiểu 1.000 tỷ đồng, ngân hàng phải có vốn điều lệ ít nhất 50.000 tỷ đồng; phải đang có giấy phép mua bán kim loại quý, không vi phạm pháp luật, và có quy trình nội bộ nghiêm ngặt. Ngoài ra, các đơn vị này sẽ chịu trách nhiệm công khai tiêu chuẩn, khối lượng, hàm lượng sản phẩm, bảo hành sản phẩm, xây dựng hệ thống thông tin quản lý, và xuất nhập khẩu theo quy định.
Với việc bỏ độc quyền, thị trường có thể sẽ có nhiều thương hiệu vàng miếng cạnh tranh như trước năm 2012, tạo ra lựa chọn phong phú hơn cho người tiêu dùng, giảm tình trạng xếp hàng mua vàng và mua gom tích trữ một chiều như trước. Việc cho phép nhập khẩu cũng giúp liên thông thị trường vàng nội địa với vàng quốc tế, giúp giảm chênh lệch giá và kiểm soát buôn lậu.
Một số đại biểu Quốc hội, như Hoàng Văn Cường, nhấn mạnh rằng bên cạnh xóa bỏ độc quyền, cần có cơ chế thuế hợp lý để tạo thêm điều kiện ổn định giá và phân phối công bằng, đồng thời Nhà nước nên giữ vai trò quản lý, không nên trực tiếp kinh doanh. Đây là hướng tiếp cận cân bằng giữa tự do hóa có kiểm soát và đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô.
Ngân hàng Nhà nước cũng đã nghiên cứu thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia hoặc đưa vàng vào giao dịch trên sàn giao dịch hàng hóa, từ đó tăng tính minh bạch, phù hợp với thông lệ quốc tế và quản lý hiệu quả dòng tiền, vàng.
Việc thay đổi cơ chế sản xuất vàng miếng có tác động đến toàn bộ chuỗi giá trị: từ sản xuất, nhập khẩu, quản lý, đến hệ thống giao dịch và nhận thức của người dân. Khi thị trường minh bạch hơn, giá vàng sẽ phản ánh đúng giá trị thực và yếu tố cung cầu, góp phần giảm đầu cơ và găm giữ, đồng thời tạo động lực cho các kênh đầu tư thay thế như tiền gửi, vàng tài khoản, chứng khoán… Thực tế, nhiều doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực vàng như PNJ, DOJI, SJC đều có tiềm lực tài chính và sẵn sàng tham gia cuộc chơi mới.
