Khách đông đến ngỡ ngàng là cảm nhận chung của bất kỳ ai đến Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Hà Nội ngày 3 tháng 9. Chỉ trong buổi sáng cùng ngày, chúng tôi ước tính có hàng nghìn lượt khách, trong đó phần lớn là các gia đình đưa con em đến tham quan. .
Những đứa trẻ háo hức sà vào những gian hàng đồ chơi sặc sỡ, tay lấm lem bột màu, mải mê tô vẽ, cắt dán, nặn những hình thù ngộ nghĩnh. Du khách nhí được các nghệ nhân hướng dẫn làm nhiều đồ chơi truyền thống như đèn ông sao, đèn con thỏ, mặt nạ dao rựa, diều ca rô hay thử bánh dẻo, giã cốm theo kỹ thuật dân gian …
Các nghệ nhân đến từ nhiều địa phương thu hút công chúng không chỉ bằng những món đồ chơi nhiều màu sắc mà còn bằng những câu chuyện, truyền thuyết hấp dẫn và ý nghĩa sâu sắc của từng món đồ chơi mang đến Bảo tàng.
Nghệ nhân làm lồng đèn kéo quân – Nguyễn Văn Quyền cho biết, quê anh ở Cao Viên, huyện Thanh Oai, TP Hà Nội. Từ nhỏ, anh đã chơi và làm đồ chơi dân gian dưới sự hướng dẫn của người lớn. Mỗi món đồ chơi đều gắn với một truyền thuyết, gửi gắm thông điệp sâu sắc về truyền thống văn hóa của người Việt cổ. Trong đó, chiếc đèn kéo quân gắn liền với truyền thuyết về người con hiếu thảo.
Trước đây, cứ mỗi dịp Tết Trung thu đến gần, trẻ con làng anh lại nô nức chuẩn bị đèn, chờ đến đêm rằm để trổ tài với bạn bè rồi mới phá cỗ. Sau này, đồ chơi công nghiệp bày bán nhiều, dân làng không còn mặn mà với đồ chơi dân gian. Buồn và tiếc, ông vận động những người quen biết duy trì nghề làm diều, đèn kéo quân, đèn ông sao, ông tiến sĩ giấy… để con cháu vui chơi.
Năm 2007, anh được Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam mời hướng dẫn làm lồng đèn cho khách nhân dịp Tết Trung thu. Lần đầu tiên, anh chỉ bán được 5 chiếc đèn. Vì sự nỗ lực của cán bộ Bảo tàng và mong muốn được truyền lại những món đồ chơi gắn với văn hóa truyền thống của người xưa, năm sau, anh ra Hà Nội để giới thiệu và hướng dẫn du khách làm đèn. Đến nay, bản thân anh cũng bất ngờ khi lượng khách quan tâm rất đông.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyết cũng cho biết, từ nhỏ chị đã được mẹ dạy làm đèn ông sao, ông đồ, cây gậy. Năm 10 tuổi, chị đã tự tay hoàn thành chiếc đèn, phụ giúp mẹ bán các loại đồ chơi tại chợ xã Vân Canh, Hoài Đức, Hà Nội. Ngày đó, vào dịp Tết Trung thu, bên cạnh mâm cỗ, các gia đình thường sắm một ông tiến sĩ bằng giấy. Nhiều gia đình còn đặt tiến sĩ giấy lên bàn thờ, thắp hương cho tổ tiên, với mong muốn con cháu học hành đỗ đạt.
Khi tổ chức phá cỗ, tiến sĩ giấy mới được hạ xuống. Những năm 1990 – 2000, trước làn sóng xâm nhập ồ ạt của đồ chơi nhập khẩu, đồ chơi công nghiệp, gia đình chị không thể duy trì nghề cũ. Khi được Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam mời chị tham gia làm đồ chơi cho trẻ em, những món đồ chơi tưởng đã mất lại có cơ hội tìm lại được.
Theo Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, hơn 20 năm qua, nhiều nghệ nhân đã cùng Bảo tàng kiên trì, duy trì, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đồ chơi dân gian. Bảo tàng luôn tìm tòi, thuyết phục, kết nối, tạo không gian để các nghệ nhân có cơ hội trình diễn, giới thiệu đồ chơi truyền thống với du khách trong và ngoài nước. Điều này đã góp phần quan trọng vào việc khôi phục và phát triển các loại đồ chơi có nguy cơ bị mai một như: Tiến sĩ giấy, người đánh gậy, đèn kéo quân, tàu tây sắt, trống đồng …
TS Bùi Ngọc Quang, Phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cũng cho biết, đơn vị tổ chức hoạt động làm đồ chơi dân gian không chỉ để giới thiệu đến công chúng vẻ đẹp, ý nghĩa của những món đồ chơi mà còn giới thiệu đến công chúng. muốn kể những câu chuyện ẩn đằng sau. Mỗi món đồ chơi được lưu giữ đến ngày nay đều gắn liền với những câu chuyện chế và giữ nghề của mỗi nghệ nhân. Thông qua hoạt động này, Bảo tàng mong muốn công chúng hiểu thêm về đồ chơi dân gian, từ đó góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của ông cha ta trong cộng đồng.
Được biết, sau Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, những ngày tới, các địa điểm tổ chức Tết Trung thu tại Hà Nội cũng sẽ có rất nhiều hoạt động thú vị nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. truyền thống từ đồ chơi dân gian. Trung thu tại Trung tâm Triển lãm Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (từ ngày 7 đến 10-9) có nhiều hoạt động trải nghiệm làm các sản phẩm Trung thu truyền thống như làm lồng đèn, vẽ mặt nạ từ giấy bồi. , nặn tò he Xuân La, nặn đất làng Hồ, nặn từ lá dừa, làm bút tre, làm bánh truyền thống …
Hiện Ban quản lý phố cổ Hà Nội cũng đã chuẩn bị nhiều hoạt động hấp dẫn để phục vụ công chúng trong dịp Tết Trung thu năm nay. Đặc biệt, tại không gian phố bích họa Phùng Hưng, nhiều nghệ nhân, thợ thủ công đến từ các làng nghề truyền thống vùng phụ cận Hà Nội trưng bày, giới thiệu các loại đồ chơi truyền thống: Ông đồ kéo quân, mặt nạ dao rựa, nặn tượng bằng đất sét, thú bằng bột, chuồn chuồn tre.
Tại Ngôi nhà Di sản Mã Mây, có sự bài trí không gian đình Hà Nội đón Tết Trung thu xưa, trong đó có phần trang trí và giới thiệu đèn Trung thu do nhà nghiên cứu Trịnh Bách và nghệ nhân Nguyễn Trọng Bình phục chế. Tại Kim Ngân Đình, Hàng Bạc, dịp này cũng sẽ có nhiều nghệ nhân giới thiệu cách làm đồ chơi Trung thu truyền thống…
