Thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn là thắng lợi của sức mạnh Nhân dân, của tinh thần “Đem chính nghĩa đánh giặc dã / Dùng nhân nghĩa thay cường bạo”. Chiến công đó không chỉ là dấu son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước; mà còn đặt nền móng mở ra thời kỳ hưng thịnh của “Hòa bình vĩnh cửu, hòa bình vững chắc” cho quốc gia – dân tộc.
Khởi nghĩa Lam Sơn được dàn dựng và biểu diễn tại lễ hội Lam Kinh (ảnh tư liệu).
Từ “Trời cố cho mệnh lớn” …
Sau 5 thế kỷ độc lập, đến đầu thế kỷ 15, Đại Việt lại bị phong kiến phương Bắc đô hộ. Sau khi đánh bại cuộc kháng chiến của cha con Hồ Quý Ly (1407), nhà Minh tổ chức bộ máy chính quyền biến Đại Việt thành quận, huyện của Trung Quốc. Sự thống trị của nhà Minh không chỉ kìm hãm sự phát triển của xã hội, chà đạp dã man đời sống nhân dân; nhưng trong 20 năm đô hộ, với dã tâm tiêu diệt và xóa sổ vĩnh viễn tên nước Đại Việt, quân xâm lược nhà Minh đã không dùng một thủ đoạn thâm độc nào để hòng chiếm đoạt, triệt tiêu mọi khả năng khôi phục nền độc lập của dân tộc. ta. Sự tàn bạo của kẻ thù với âm mưu thâm độc xóa tên nước Đại Việt đã cuốn nước ta vào vòng xoáy khủng khiếp của sự tồn vong – chết chóc và những giá trị nhân văn bị chìm xuống đáy nô lệ. Tình huống này đã được Nguyễn Trãi khái quát trong Bình Ngô đại cáo: “Phá dân đen trên ngọn lửa hung tàn / Chôn con đỏ vào hố tai họa / Lừa trời lừa dân ngàn kế / Làm thù xong hận. Lên lòng căm thù mấy chục năm trời / Không nhân từ diệt trời đất / Thuế nặng không núi ”.
Sự tàn bạo của quân xâm lược đã thúc đẩy các cuộc nổi dậy đấu tranh giành độc lập dân tộc. Ngoài các cuộc khởi nghĩa do quý tộc nhà Trần lãnh đạo, tiêu biểu nhất là Trần Ngỗi và Trần Quý Khoang; Từ cuối năm 1407, nhiều cuộc nổi dậy cũng nổ ra khắp vùng, từ đồng bằng đến miền núi. Dưới sự đàn áp của kẻ thù, các phong trào hầu hết đều thất bại hoặc đi vào ngõ cụt. Nhưng cũng chính hiện thực đen tối của đất nước và sự bế tắc của các phong trào đấu tranh là cơ sở, nền tảng để Lê Lợi – người mang tư tưởng thương dân, yêu nước, căm thù giặc cướp “lý” trời đất. tha lỗi? Ai bảo nhân dân chịu được? ”- bước lên vũ đài lịch sử khởi xướng và lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn cho đến ngày toàn thắng.
Khởi nghĩa Lam Sơn nổ ra vào mùa xuân năm Mậu Tuất (1418) ở vùng núi Lam Sơn (nay thuộc huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa). Dưới ngọn cờ của Bình Định Vương Lê Lợi, nghĩa quân Lam Sơn đã vào cuộc chiến đấu với tinh thần dũng cảm, kiên cường, cho dù tương quan lực lượng với kẻ thù vô cùng chênh lệch: “Vừa khi cờ chính nghĩa vừa phất lên / Chính khi kẻ thù rất mạnh. ” Theo sách Lam Sơn Thực Lục, buổi đầu khởi nghĩa chỉ có 35 quan văn võ, một số quan lại, 200 quan quân, 200 quan binh, 200 dũng sĩ, 14 con voi và một số người tham gia, chủ yếu là người Thanh Hóa, tổng cộng không quá 2.000 người. Lúc bấy giờ, nghĩa quân Lam Sơn “cơm no áo mặc không phân biệt đông hè, quân sĩ chỉ có vài vạn, vũ khí thật là cạn”; So với quân Minh “hơn 40 vạn rưỡi, trăm voi, ngựa” thì lực lượng nghĩa quân quả là nhỏ bé.
Cuộc khởi nghĩa vừa bắt đầu thì tướng nhà Minh là Lý Bân sai Đô chỉ huy sứ Chu Quang dẫn quân từ thành Tây Đô sang đàn áp. Quân Minh liên tiếp mở các cuộc tấn công, càn quét vùng Lam Sơn, quyết tâm dập tắt cuộc khởi nghĩa. Trước sự truy đuổi ráo riết của quân Minh, nghĩa quân phải rút về ẩn náu trên núi Chí Linh (tức núi Pù Rinh, thuộc xã Giao An, huyện Lang Chánh). Bị quân Minh bao vây, nghĩa quân hết lương thực. Trước tình thế hiểm nghèo đó, Lê Lai đã tự nguyện đóng giả Lê Lợi, dẫn 500 quân phá vòng vây đánh lừa địch và anh dũng hy sinh. Nhờ đó, Lê Lợi cùng nghĩa quân thoát khỏi vòng vây dày đặc của kẻ thù, trở về Lam Sơn khôi phục căn cứ địa, củng cố lực lượng, chuẩn bị cho những trận đánh mới.
Chiến công đầu tiên của nghĩa quân là ở Lạc Thủy (phía Bắc thượng nguồn sông Chu, thuộc huyện Cẩm Thủy ngày nay). Do lực lượng yếu, lại bị giặc Minh đàn áp, nghĩa quân rút về Lạc Thủy nương theo địa thế hiểm trở, bố trí mai phục. Khi quân Minh truy kích lên Lạc Thủy và rơi vào ổ phục kích, nghĩa quân đã “chém đứt đầu hơn 3.000 tên, thu được hàng vạn quân tư trang và khí giới”, buộc Mã Kỳ phải rút lui. Thắng lợi của trận Lạc Thủy có ý nghĩa đặc biệt, không chỉ khẳng định nghĩa quân Lam Sơn dưới sự chỉ huy của Bình Định Vương Lê Lợi có thể đánh tan quân địch đông, mạnh; Chiến thắng cũng hun đúc niềm tin của nhân dân vào phong trào đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
Chịu nhiều tổn thất do liên tục bị địch đàn áp nhằm dập tắt cuộc khởi nghĩa, nghĩa quân Lê Lợi nhiều lần phải rút lên núi Chí Linh rồi về Lam Sơn củng cố lực lượng. Có lần về căn cứ Lam Sơn, quân số chỉ khoảng 100 người. Trong những lúc khó khăn nhất của cuộc khởi nghĩa, nghĩa quân Lam Sơn đã dựa vào sự đùm bọc, giúp đỡ của nhân dân các địa phương miền núi phía Tây Thanh Hóa để duy trì hoạt động. Tháng 9 năm 1424, nghĩa quân Lam Sơn từ Thanh Hóa vào đóng căn cứ ở Nghệ An. Từ đây, khởi nghĩa Lam Sơn bước sang một giai đoạn phát triển mới. Theo PGS. GS.TS Nguyễn Minh Đức, Viện Lịch sử Quân sự – Bộ Quốc phòng, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo thế kỷ XV là một cuộc khởi nghĩa lớn và kéo dài 10 năm. So với các cuộc nổi dậy trước, khởi nghĩa Lam Sơn diễn ra với quy mô lớn, từ Tân Bình – Thuận Hóa trở ra Bắc; trong đó thời kỳ hoạt động trên địa bàn Thanh Hóa là thời kỳ rất quan trọng đối với sự phát triển và thắng lợi của cuộc khởi nghĩa.
Theo các nhà nghiên cứu, so với 10 năm khởi nghĩa, những năm hoạt động ở Thanh Hóa (1418 – 1424) là thời kỳ dài nhất và vô cùng gian khổ của nghĩa quân Lam Sơn. . Vì đây là giai đoạn “khởi nghĩa mới”, “giặc giã”. Tuy chịu nhiều tổn thất, nhưng được sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân và nghị lực phi thường, nghĩa quân dưới sự lãnh đạo của tướng Lê Lợi và bộ tham mưu đã triệt để lợi dụng địa hình hiểm trở của núi rừng Thanh Hóa. Hóa chất đánh nhiều trận phục kích, tập kích, đập tan nhiều đợt tấn công, càn quét của địch. Trải qua hơn 6 năm gian khổ rèn luyện, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ngày càng lớn mạnh, trở thành trung tâm tập hợp các lực lượng yêu nước; đồng thời, tạo cơ sở quan trọng để thúc đẩy cuộc khởi nghĩa ở địa phương phát triển thành cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc có quy mô toàn quốc và giành thắng lợi vẻ vang trong lịch sử chống ngoại xâm của nhân dân ta.
… để “giang sơn từ đây đổi mới”
Vào Nghệ An xây dựng căn cứ địa, rồi dựa vào vị trí, nhân lực, tài lực nơi đây làm cơ sở, làm bàn đạp để tiến lên Đông Đô. Đây là kế hoạch và là phương hướng chiến lược mới của cuộc khởi nghĩa. Với nhiều trận đánh lớn, lập nhiều chiến công quan trọng: “Trận Bồ Đằng sấm chớp / Vùng Trà Lân chẻ tro bay”; Năm 1425, Bình Định Vương Lê Lợi sai quân vây chặt thành Nghệ An, xây thành Lục Niên trên núi Thiên Nhẫn hữu ngạn sông Lam để đóng quân lâu dài. Tháng 8 năm 1426, Lê Lợi cử một số tướng sĩ ra Bắc, mở đầu chiến dịch vây thành Đông Quan. Giặc Minh ở thành Đông Quan phải đắp lũy cao để phòng thủ và gửi thư khẩn cấp cho Lý An, Phương Chính từ thành Nghệ An đem quân ra cứu. Tướng Vương Thông bảo vệ thành Đông Quan trong 1 năm (từ tháng 10 năm 1426 đến tháng 10 năm 1427). Lê Lợi đã nhiều lần sai Nguyễn Trãi đưa thư ra hàng nhưng ông vẫn ngoan cố, âm mưu chờ viện binh của nhà Minh. Khi viện binh do Liễu Thăng và Mộc Thạnh chỉ huy bị quân ta tiêu diệt, Vương Thông phải cầu hòa. Với dấu ấn của Hội thề Đông Quan, cuộc khởi nghĩa Lam Sơn sau 10 năm chiến đấu ngoan cường đã giành thắng lợi toàn diện vào năm 1428. Chiến thắng đó đã chấm dứt ách thống trị của quân Minh, khôi phục nền độc lập cho đất nước. dân tộc. Lê Lợi lên ngôi, đặt niên hiệu là Thuận Thiên, đặt nền móng vững chắc đưa quốc gia Đại Việt bước vào giai đoạn phát triển rực rỡ nhất.
Khởi nghĩa Lam Sơn được các nhà nghiên cứu lịch sử đánh giá là cuộc chiến chống ngoại xâm do giai cấp phong kiến lãnh đạo mang tính Nhân dân sâu sắc nhất. Đây cũng là đặc điểm nổi bật nhất và là cội nguồn của sức mạnh bất khả chiến bại của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, hoàn toàn khác với cuộc kháng chiến thời nhà Hồ cũng như mọi cuộc khởi nghĩa chống giặc Minh trước đây. Nhờ “Nhân dân bốn cõi, một nhà, lũy tre dựng đứng cờ bay phấp phới / Tướng quân một lòng phụ tử, hòa nước sông chén rượu ngọt” nên thắng lợi thần kỳ của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn là thắng lợi của cả dân tộc. nhân dân, là thắng lợi của cả dân tộc. Đồng thời, phất cao ngọn cờ “Nhân nghĩa là ở yên / Quân tử phải phạt trước lo bạo”, Bình Định Vương Lê Lợi đã quy tụ các anh hùng liệt sĩ khắp nơi và cả dưới lá cờ mang tinh thần thời đại. Khi đó, các anh hào được thể hiện tài năng và có những đóng góp đặc biệt cho đất nước. Và, xét cho cùng, là người duy nhất ở thời điểm lịch sử ấy – người hội tụ đầy đủ uy tín và tài năng, đặc biệt là biết dựa vào sức dân, biết trọng dụng hiền tài để làm nên đại nghiệp cứu nước, cứu nước. nhân dân – là anh hùng dân tộc Lê Lợi. Vì vậy, khẳng định ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa cũng chính là khẳng định vai trò lãnh đạo của Bình Định Vương Lê Lợi – linh hồn của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
Cùng với việc tập hợp sức mạnh Nhân dân, phát huy tinh thần nhân nghĩa cũng đã góp phần nâng cao tầm vóc và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn: “Đem chính nghĩa đánh tan bạo tàn / Dùng nhân nghĩa thay cường bạo”. Sự tàn bạo của kẻ thù suốt 20 năm liên tục đô hộ nước ta đã được Nguyễn Trãi đúc kết trong Bình Ngô đại cáo: “Tàn ác thế nào, tre Nam Sơn không ghi hết tội / Đã dơ thì nước Đông Hải không. khử sạch mùi hôi! ”. Tuy nhiên, thay vì trả thù báo thù, chúng ta lại mở đường báo hiếu: “Thần Vũ không giết, ở lòng trời mở đường báo hiếu / Mã Kỳ, Phương Chính, cung năm trăm chiếc thuyền, đi xuống biển mà hồn vẫn bay / Vương Thông, Mã Anh, phát mấy vạn ngựa, về nước mà lòng còn run ”. Tinh thần nhân nghĩa, sẵn sàng xả thân vì quân thù “Ta thích cả quân, yên dân”; Nhưng quan trọng hơn, vì lòng nhân ái, yêu hòa bình đã trở thành lẽ sống của dân tộc, là phẩm giá của người dân đất nước này. Để rồi khi “cộng đồng từ đây bền vững”, từ đỉnh cao của chiến công và sự nghiệp của mình, Vua Lê Thái Tổ đã khẳng định: “Ta đã gặp muôn vàn khó khăn, dựng nghiệp càng khó. May mà trời cho, dân noi theo, nên công nghiệp thành tựu được, thật là do tổ tiên tu hành tích đức nên mới được như vậy ”!
(Bài viết có sử dụng một số tư liệu của các tác giả trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Anh hùng dân tộc Lê Lợi và Nhân dân Thanh Hóa với khởi nghĩa Lam Sơn).
Bài 2: Hội thề Lũng Nhai – Hội thề non sông.
Laureate
