Giữ ngôi nhà từ thời Pháp thuộc nơi rốn chiến tranh

Những khu vực từng là tâm điểm chiến sự của Quảng Ngãi như Vạn Tường (xã Bình Hải, huyện Bình Sơn, nơi diễn ra cuộc hành quân Ánh sao – Starlight của Mỹ); Ở khu vực Đồn Mỹ Trang, huyện Đức Phổ (nơi có đường vào phòng khám của Lương y Đặng Thùy Trâm), có những người vẫn giữ nếp nhà từ thời Pháp thuộc để ngưỡng mộ, tưởng nhớ tổ tiên và ông bà. .

Dựng nhà chạy giặc

Đường lên đèo Mỹ Trang nằm cạnh những dãy núi đá và bên cạnh là tuyến đường sắt. Từ đây, đi về hướng Đông là đến bãi biển Phổ Vinh, nơi từng là bến đỗ của những đoàn tàu miệng hở chở xe tăng, thiết giáp, khẩu phần, súng của Mỹ ầm ầm tiến vào sân bay Gò Hội. Từ ngày 1-4-1967, Mỹ thành lập trên địa bàn huyện Đức Phổ sân bay quân sự, các trận địa pháo, xây dựng các tiền đồn để củng cố các tuyến đường, bảo vệ các nút giao thông. Trên bản đồ quân sự, những nơi này được liệt kê là bãi đáp Liz, Bronco, Montezuma và Mount Dang.

Cuộc chiến không được đẩy lên núi cao, rừng rậm mà diễn ra hàng ngày ngay cạnh nơi vận hành cỗ máy chiến tranh khổng lồ. Ông Trần Thường, sinh năm 1922, từng là Đội trưởng dân công trong thời kỳ chống Pháp của xã Phổ Hòa, hàng ngày trở thành người cung cấp thông tin cho du kích. Cạnh nhà ông Hòa là đồn Mỹ Trang, một tiền đồn nổi tiếng. Năm 1967, khi pháo đài này được xây dựng, ông Đứng và nhiều người dân trong thôn bắt tay vào phá bỏ nhà cửa, cất bốc. Hầu hết những ngôi nhà này được làm từ thời Pháp thuộc, khoảng năm 1910-1917…

Ông Nguyễn Văn Nghĩa, SN 1937, ngụ cùng xóm với ông Trần Thường, cũng vội vàng đục đẽo các bu lông, tháo rời căn nhà và bàn bạc nên đặt nhà ở đâu. Có người đem nhà gỗ cất trong nhà tranh, có người đem ra vườn lát đá cao ngang nền nhà rồi chất nhà gỗ vào, dùng bạt che lại. Ông Nguyễn Lộc, bố anh Nghĩa, từng nuôi con trong ngôi nhà gỗ, anh Nghĩa phải cố gắng bảo tồn, giữ lại nếp nhà cổ.

Ngôi nhà cổ thời đó làm bằng gỗ mít, trần được đục đẽo khá công phu, từ khâu chuẩn bị đến khi có ngôi nhà phải mất mấy năm. Nhà thường làm theo kiểu 2 gian, mái thấp, người đi qua cửa có khi phải cúi thấp người theo quan niệm lạy tổ tiên trước khi bước vào ngôi nhà trăm tuổi.

Ở cái xóm nhỏ này, cứ 5 giờ chiều là lính rút ra tiền đồn và báo “sắp về rồi”. Nghĩa là, ban ngày xóm nhỏ này in đậm dấu chân của lính ngụy, ban đêm cách mạng tiếp quản. Ông Đứng và nhiều người dân khác thường xuyên bị bộ đội tra hỏi để nắm thông tin về những người cách mạng.

Năm 1975, đất nước giải phóng, dân làng khởi công dựng lại ngôi nhà gỗ, sau đó lập bàn thờ tổ tiên, ông bà. Ông mất hơn một tháng để lắp ráp ngôi nhà và bắt đầu cuộc sống của 8 người (ông bà có 10 người con thì 4 người mất vì bệnh). Những đứa trẻ xấu số được ông Đứng thờ cúng bên cạnh cha, ông, cố.

Từ khoảng năm 2005, khi những người dân trải qua 3 thời kỳ ở chiến khu Đức Phổ mất dần, con cháu tháo dỡ ngôi nhà nhỏ để thay bằng nhà xi măng. Gia đình ông Thường và một số hộ dân vẫn còn lưu giữ. Ông Đứng vừa sửa sang lại ngôi nhà của mình, ngôi nhà thờ, nơi ở của người con gái lớn mà ông đã gây dựng. Anh Âu, con trai ông Đứng tâm sự “Ngôi nhà có từ thời Pháp thuộc của ông tôi luôn có cảm giác tỏa ra hơi ấm”.

Ngôi nhà đá trăm năm

Làng Vạn Tường, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn là một ngôi làng nhỏ nằm ven biển, cách căn cứ Chu Lai 17 km. Nơi đây từng diễn ra trận đối đầu đầu tiên giữa quân giải phóng và lính Mỹ (ngày 18/8/1965). Đơn vị chiến đấu của Hoa Kỳ là 5.500 lính thủy đánh bộ từ Lữ đoàn 9; Về phía cách mạng là Trung đoàn Ba Gia. Quân đội Mỹ đã điều động các xe tăng M 41, M 114, với sự yểm trợ của tàu tuần dương USS Galveston và tàu khu trục USS Orleck từ biển. Trong ngày chiến tranh nóng bỏng ấy, ông Nguyễn Bặc, sinh năm 1930, đã dẫn các con, trong đó có con trai là Nguyễn Ngọc Thanh rời ngôi nhà đá ong chạy ra đồng tìm địa đạo, hầm bí mật để trú ẩn. ẩn giấu.

Ông Nguyễn Ngọc Thanh bên ngôi nhà đá ong xây từ thời Pháp thuộc ở chiến khu Vạn Tường. ảnh: Văn Chương

Anh Nguyễn Ngọc Thanh đứng cạnh lối vào nhà, nơi có nhiều bạn trẻ đến chụp ảnh lưu niệm: Văn Chương

Đa số người dân Vạn Tường chạy giặc theo kiểu cõng trẻ em, bò tót, người già. Bà Phạm Thị Đào, mẹ anh Thành, thỉnh thoảng cho hai con vào hai chiếc thúng rồi chạy men theo triền cát, hay qua những xóm làng khói lửa. Có khi chị chỉ địu con nhỏ bằng thúng trước, thúng sau là ngô, gạo, muối ăn đường. Hai anh em ruột Nguyễn Ngọc Long và Nguyễn Thị Hoàng được bố đi cùng. Khi quá mệt mỏi, tài sản lớn nhất của gia đình là 2 con bò được thả về ngôi nhà đá ong.

Làng Vạn Tường là một vùng quê rất khác – hầu như các ngôi nhà trong làng đều tô màu đỏ của đá ong. Từ thời Pháp thuộc, người dân trong làng đã vào rừng Hốc đào, đục, đẽo đá ong để làm vật liệu xây nhà. Ông nội của ông Thanh là ông Nguyễn Thuận đã phải lặn lội 5 năm trời để xẻ đá, thu dọn vật liệu trong vườn rồi mới xây được ngôi nhà 2 gian để thờ tổ tiên, ông bà. Các nhà xây dựng sử dụng vôi trộn với mật ong và nhớt của cây hương thảo để tạo chất kết dính.

Ngôi nhà được xây dựng theo kiểu nhà truyền thống Việt Nam, phía trước có 3 bàn thờ, phía sau đặt bàn thờ và gian bên trái là giường của người lớn tuổi nhất. Do nhà xây bằng đá ong kiên cố nên phía sau nhà chính còn có một gian phòng nhỏ thông nhau.

Ngôi nhà từ thời Pháp thuộc được cất giữ ngay trung tâm chiến tranh, ngay đường vào Bệnh viện Đặng Thùy Trâm Ảnh: Văn Chương

Sau trận đánh, xung quanh Vạn Tường mọc lên các đồn – đồn An Cường, Cây Phượng, Phước Thiện. Người dân nhận được thông báo “để nhà vào góc gần ga Cây Phượng, nếu không nhà sẽ bị cháy”. Nhiều ngôi nhà bốc cháy nhưng do được xây bằng đá ong nên tường của các ngôi nhà vẫn còn nguyên vẹn. Ông Nguyễn Bặc thỉnh thoảng vẫn về thắp hương thờ cúng tổ tiên, ông bà bên ngôi nhà bị cháy.

Năm 1975, đất nước giải phóng, ông Bụt và con trai vui mừng trở về lợp lại nhà, cả gia đình quây quần trong ngôi nhà đá ong. Rồi 30 năm sau giải phóng, nhiều người dân trong làng bắt tay vào sơn lại bằng xi măng để xóa dấu vết của ngôi đình đá trông đã lỗi thời, lạc hậu. Những đứa trẻ lớn lên và phần lớn vào Nam kiếm sống, khi trở về với cuộc sống mới, chúng mong muốn ngôi nhà cũ được phủ một lớp vôi, vữa, sơn. Nhưng ông Thành và một số người dân vẫn cất ngôi nhà của ông nội từ thời Pháp thuộc, sau đó cơi nới thêm. Ngôi nhà này hiện đã trở thành địa điểm check-in selfie nhiều nhất của giới trẻ.